بزرگنمايي:

راه نو- جورج سمعان، در گزارشی در الحیات (انگلستان)، نوشت:
دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از توافقنامه هسته‌ای دست شست. او خروج کشورش را از این قرارداد بین المللی اعلام نکرد و سپاه پاسداران انقلاب را در فهرست تروریسم قرار نداد بلکه به درخواست برای اعمال تحریم هایی علیه آن بسنده کرد. او مسئولیت را بر دوش کنگره و هم پیمانانی انداخت که توافقنامه را امضا کرده اند. مردان دولت او در وزارت امور خارجه و وزارت دفاع توانستند چموشی او را مهار کنند. در واقع جهان به این همه داد و فریاد و هشدار درباره وقوع جنگی شدید نیاز نداشت. نه رئیس جمهور آمریکا امضای دولت پیش از خود را پاک کرد نه ایران نیروهایش را برای واکنش نشان دادن و حمله به پایگاه های آمریکا در منطقه بسیج کرد. گزینه نظامی اصلاً مطرح نبوده است. بهترین کاری که جمهوری اسلامی می‌تواند انجام دهد در پیش گرفتن خط مشی کره شمالی است. تهران در اوج تنش بین خود و واشنگتن در سال های گذشته حتی جرأت نکرد آن گونه که در زمان حکومت محمود احمدی نژاد تهدید می‌کرد، تنگه هرمز را ببندد. حتی اشاره ایران به خروج از توافقنامه هسته‌ای اگر آمریکا آن را نقض کند، جدی نبود.
شرایط راهبردی جهان و منطقه در سال های اخیر تغییر کرده است و بهترین شاهد آن است که اکنون اتفاق نظر برای اعمال مجدد تحریم ها بر ایران وجود ندارد. حتی هم پیمانان اروپایی آمریکا پایبندی خود را به توافقنامه ای که امضا کرده اند بر این اساس که در خدمت منافعشان است اعلام کردند. مقامات ایران به این دستاورد و منافع غیرمنتظره آن پایبند خواهند ماند. همین کافی است که توافقنامه هسته‌ای، گزینه جنگی را که دولت جورج بوش پسر می‌گفت روی میز است،‌ از ایران دور کرد و فرصتی به این کشور داد تا به ترمیم اقتصاد فرسوده خود بپردازد. ایران اطمینان یافت که ایالات متحده آمریکا برای تغییر نظام این کشور تلاش نخواهد کرد. حتی دولت رئیس جمهور باراک اوباما خود را از تظاهراتی که در سال ٢٠٠٩ در اعتراض به انتخاب احمدی نژاد برای دومین دوره برپا شد، دور نگه داشت.
از چند هفته قبل پیش بینی می‌شد کاخ سفید ضربه‌ای به توافقنامه هسته‌ای وارد کند ولی چنین ضربه‌ای کاری نخواهد بود. رئیس جمهور آمریکا سخنانی را گفت که وزیر امور خارجه اش چند هفته قبل گفته بود؛ این که: مشکل در پایبند نبودن تهران به تعهداتش نیست بلکه در نقض روح توافقنامه هسته‌ای است. طبعا در متن توافقنامه هیچ اشاره ای به این «روح» نشده است. باراک اوباما گمان می‌کرد به دست آمدن این توافقنامه تاریخی،‌ ایران را به جامعه بین المللی باز خواهد گرداند و تغییراتی در داخل و خارج بر این کشور تحمیل خواهد کرد و موجب تقویت جناح میانه‌رو خواهد شد که به دستاوردهای اقتصادی ناشی از سیاست هایش مسلح خواهد شد، سیاست هایی که موجب برداشته شدن تحریم‌ های بین المللی و به ویژه تعلیق تحریم های آمریکا بعد از توقف برنامه هسته‌ای ایران شد. نتیجه این توافقنامه، پیروزی مجدد حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری به رغم حملات مخالفان تندرو او به ویژه سپاه پاسداران انقلاب بود. اما انتظارات دولت قبلی آمریکا تحقق پیدا نکرد. روشن بود که جمهوری اسلامی در خلال مذاکرات با گروه کشورهای پنج به اضافه یک بر محصور بودن مذاکرات به برنامه هسته‌ای تأکید داشت بدون پرداختن به سایر مسائل مهم که به سیاست های سلطه جویانه ایران و گسترش نفوذ و سلطه آن و برنامه موشکی این کشور که اوباما به آن اعتراض نکرد، مربوط می‌شود.
از این رو مقامات ایرانی از توافقنامه هسته‌ای برای گسترش نفوذ خود در خاورمیانه و پیگیری برنامه موشک های بالستیک خود بهره برداری کردند. رئیس جمهور اوباما که به کنار گذاشتن سیاست تک قطبی گرایش داشت، تصمیم گرفت به سمت مشارکت دادن دیگر قدرت های بین المللی در اداره امور جهان پیش برود. او به گزینه گفتگو برای حل و فصل مشکلات ناشی از توافقنامه هسته‌ای ایران اشتیاق نشان داد و اجلاس امنیت هسته ای که در آوریل ٢٠١٠ در واشنگتن در سطح سران برگزار شد، نقطه آغاز این رویکرد بود. اما تهران تنها طرفی نبود که نظاره گر راهبرد جدید آمریکا به سمت دریای چین و اقیانوس آرام بود بلکه دیگر قدرت ها و در رأس آنها مسکو برای پر کردن خلاء در منطقه آماده بودند. این اتفاقی بود که در کشورهای عراق و سوریه و همچنین یمن و قبل از آن در اوکراین و شبه جزیره کریمه افتاد. رقبای آمریکا از پافشاری دولت سابق این کشور بر پشت سر گذاشتن فصل جنگ هایی که دولت بوش پسر آغازگر آن بود بهره برداری کردند. دست سپاه پاسداران انقلاب در سراسر منطقه باز گذاشته شد و حتی تندروها در تهران، پافشاری اوباما را بر دستیابی به توافق، نوعی عقب نشینی تلقی کردند و جاه طلبی هایشان گسترش یافت. آنها نیز مانند واشنگتن درک می‌کنند خاورمیانه رکنی اصلی در نظم بین المللی و صلح جهانی است. آنها می‌خواهند زمانی که نوبت بررسی نظام منطقه ای در «خاورمیانه بزرگ» و به ویژه نظام امنیتی منطقه خلیج [فارس] فرا می‌رسد، جایگاهی تأثیرگذار داشته باشند.
در زمانی که رئیس جمهور سابق آمریکا بر حل و فصل برنامه هسته‌ای ایران پافشاری کرد، فضای تنش در منطقه از بین رفت و ابرهای جنگ ناپدید شد. جمهوری اسلامی از این برنامه برای تقویت نفوذ خود در منطقه بهره برداری کرد. ایران همسایگانش و کلاً غرب را از بمب هسته‌ای می‌ترساند ولی خطرناک تر از این بمب، شبه نظامیانی هستند که ایجاد شدند تا با ارتش های رسمی در چهار پایتخت عربی به رقابت بپردازند و در این پایتخت ها تصمیم گیرنده باشند. ایران مانند دیگران می‌داند به دست آوردن سلاح هسته‌ای که امکان استفاده از آن وجود ندارد و استفاده از آن به موجب قانون جنگ و مناقشات مسلحانه ممنوع است،‌ حتی در مفهوم بازدارندگی ارزشی ندارد. بسیاری از پژوهشگران معتقدند با توسعه جنگ افزارهای نوین و سلاح های متعارف،‌ نظریه بازدارندگی سلاح هسته‌ای دیگر معتبر نیست.
طبعاً راهیابی دونالد ترامپ به کاخ سفید کودتایی علیه سیاست های رئیس جمهور پیش از او در سطح داخلی و خارجی بود. ترامپ کار خود را با به هم ریختن برنامه خدمات درمانی رئیس جمهور قبلی (موسوم به اوباما کر) آغاز کرد. سپس از توافقنامه آب و هوایی پاریس خارج شد و به بازنگری در توافقنامه های تجارت آزاد با همسایگان آمریکا و مبادلات بازرگانی با چین روی آورد. از این رو افراد زیادی از زمان ورود ترامپ به کاخ سفید و سر دادن شعار «نخست آمریکا» تا آستانه اعلام سیاست جدید او در قبال ایران، نگران بودند که او آمریکا را منزوی کند در حالی که جمهوری اسلامی به پایبندی پنج کشور دیگر به توافقنامه هسته‌ای استناد می‌کند و با روسیه و همچنین چین هم پیمان است. رئیس جمهور آمریکا خواسته خود را به روشنی این گونه مطرح کرد: تعدیل مدت توافقنامه [هسته‌ای] تا تهران نتواند در پایان این مهلت، برنامه خود را ادامه دهد؛ و گفتگو درباره برنامه موشکی ایران و مهار کردن دست نشاندگان و شبه نظامیان وابسته به ایران در منطقه. راه او برای تحقق بخشیدن به این خواسته ها،‌ اعمال تحریم های شدید بر ایران و بر سپاه پاسداران انقلاب به عنوان موتور اصلی اقتصاد ایران در داخل و بازوی نظامی این کشور در خارج است. او در سخنرانی خود بین حاکمان «دیکتاتور» و مردم تفاوت قائل شد که نگرانی این حاکمان را درباره از سرگیری تلاش ها برای تغییر نظام در پی داشت. همین مسئله موجب شد و موجب می‌شود جناح میانه‌رو به ریاست حسن روحانی بار دیگر در کنار تندروها و پشت سر این حاکمان قرار گیرد.
از همان ابتدای حملات لفظی به ایران آشکار بود که رئیس جمهور آمریکا می‌خواهد موضع خود در ضدیت با توافقنامه هسته ای را عملی کند. اما او تاحدی هم مثل رئیس جمهور پیش از خود بود که تلاش کرد فشارهای داخلی و کشمکش هایش با کنگره را با روی آوردن به مسائل خارجی کاهش دهد. ترامپ تاکنون نتوانسته است با قانونگذاران بر سر هیچ پرونده ای به توافق برسد از این رو به عرصه خارجی پناه برده است. این مسئله به این معنا نیست که او بار رویارویی را بر دوش کنگره انداخته است بلکه سیاست خود در قبال ایران و آنچه را با این سیاست به دنبال آن است به صراحت بیان کرد. سئوال این است که چگونه این سیاست پیاده خواهد شد و آیا موفقیت آمیز خواهد بود؟ بدون شک خاورمیانه عرصه اصلی رویارویی تمام عیار بین دوطرف است به ویژه در چهار کشوری که ایران به طور مستقیم یا از طریق بازوهای محلی خود در آنها فعالیت دارد. در ابتدا می‌توان گفت نوار غزه که جمهوری اسلامی در ده سال اخیر همه نوع حمایتی از آن به عمل آورد کاملاً به آغوش مصر غلتیده است. مصر مدت ها مرز خود با نوار غزه را مرز خود با ایران تلقی می‌کرد. بدون شک آشتی بین حماس و حکومت فلسطینی این برگه را به قاهره بازگرداند. همچنین وزارت خزانه داری آمریکا اعمال تحریم هایی علیه حزب الله را آغاز کرد که سال هاست آن را در فهرست سازمان های تروریستی قرار داده است.
در سایه این تحولات، سخن گفتن از آمادگی اسرائیل برای جنگ با حزب الله و کل لبنان با بهره برداری از موضع جدید آمریکا در قبال جمهوری اسلامی و مواضع کشورهای عربی دشمن ایران که دو روز پیش از سخنان ترامپ استقبال کردند، افزایش می‌یابد. آیا این جنگ روی خواهد داد آن هم در زمانی که تهران و هم پیمان روس آن به پایان دادن به جنگ در سوریه و تقویت موضع خود در آنجا مشغول هستند؟ مسکو و تهران،‌ واشنگتن را متهم می‌کنند که نیروهاش با داعش همکاری می کنند و در برابر پایان دادن به حضور این گروه در شرق سوریه و در مرزهای مشترک این کشور با عراق مانع تراشی می‌کنند. دغدغه نیروهای آمریکایی و هم پیمانانش در منطقه این است که اجازه ندهند نیروهای نظام سوریه و شبه نظامیان وابسته به سپاه پاسداران انقلاب،‌ خلائی را که شکست نهایی گروه داعش ایجاد خواهد کرد پر کنند. آیا پنتاگون وارد نبردی گسترده برای بستن مرزها و محروم کردن جمهوری اسلامی از گذرگاهی امن از خاک خود تا سوریه و لبنان از طریق عراق خواهد شد؟ این نبردی است که روسیه نیز از آن دور نخواهد ماند.
منطقه دیگری که قابلیت انفجار را دارد کردستان عراق است زیرا ارتش عراق و بسیج مردمی این کشور مصمم هستند کرکوک و تأسیسات نفتی و گذرگاه های مرزی آن را از کنترل اربیل خارج کنند. آیا واشنگتن به ایران که بر بغداد سیطره دارد اجازه می‌دهد وارد جنگی گسترده با هم پیمانان کُرد آمریکا شود؟ آن هم در شرایطی که آمریکا برای میانجی گری بین کُردها و دولت حیدر العبادی اعلام آمادگی کرده است و همچنان نخست وزیر و برخی شخصیت های شیعه عراقی را تشویق می‌کند از تهران فاصله بگیرند. دست آخر این که آیا دولت آمریکا از عملیات «طوفان قاطعیت» در یمن حمایت کامل خواهد کرد تا به کودتا در صنعا پایان دهد آن هم در شرایطی که حوثی ها به تنهایی کنترل اوضاع نظامی و سیاسی را در اختیار دارند و اختیارات هم پیمان خود علی عبدالله صالح رئیس جمهور سابق یمن را محدود کرده و به ائتلاف با او پایان داده اند؟
جایی برای دیپلماسی بین واشنگتن و تهران وجود ندارد. اوضاع راهبردی جدید طی شصت روز آینده که کنگره طی آن برای عملی کردن سیاست ترامپ خواهد کوشید مشخص خواهد شد. به طور قطع هیچ یک از طرفین خواستار رویارویی نظامی مستقیم نیست و دو طرف به جنگ های نیابتی روی خواهند آورد که برخی از آنها هم اکنون در جریان است و برخی دیگر بمب‌های ساعتی هستند که منتظر جرقه‌اند. دست نشاندگان دوطرف دست به اسلحه هستند. آیا ترامپ که احتمالاً متوجه نیست زمان برای بازگرداندن اوضاع به شکل سابق سپری شده است، به توصیه های شخصیت های باتجربه نظامی و دیپلماتیک گوش خواهد داد و چگونه ایران را مجبور خواهد کرد سیاست توسعه طلبانه‌اش را متوقف کند؟