بزرگنمايي:

راه ترقی- ناتوانی در تامین تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت در دور پیشین تحریم ها سبب شد بسیاری از بخش های این صنعت با تشدید تحریم ها زمینگیر شود؛ به طوری که ساخت برخی طرح های پتروشیمی و پالایشی متوقف و فعالیت شماری از واحدهای فعال نیز مختل شد.
اکنون شرایط تغییر یافته است، زیرا بومی سازی و انتقال فناوری های جدید باعث شد این صنعت در بسیاری از تجهیزات و کالاها به خودکفایی نسبی برسد.
در این میان، برجام فرصتی را فراهم کرد که همکاری با شرکت های خارجی برای انتقال فناوری های جدید به کشور شتاب بگیرد؛ البته سازندگان داخلی نیز با حمایت وزارت نفت تلاش گسترده ای را برای بومی سازی کالاها و تجهیزات نفتی انجام دادند.

** بومی سازی 10 گروه کالای پرمصرف نفت
طرح بومی سازی ١٠ گروه خانواده کالاها و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت با دستور وزیر نفت با هدف تقویت توانمندی های داخلی و اتکای بیشتر صنعت نفت به محصولات سازندگان ایرانی، از اواخر سال 13٩٣ در دستور کار قرار گرفت.
این ١٠ گروه کالایی شامل تجهیزاتی مانند ساخت تجهیزات سرچاهی و رشته تکمیلی درون چاهی، پمپ های درون چاهی، انواع مته های حفاری (صخره ای، الماسی، مغزه گیری)، انواع شیرهای کنترلی، ایمنی و تجهیزات جانبی، انواع لوله ها (لوله های جداری بدون درز از 3.8 تا ١٣ اینچ، لوله های جداری با درز از ٢٠ تا ٣٠ اینچ، لوله های مغزی، لوله های حفاری و لوله های جریانی بدون درز بالای ٦ اینچ)، الکتروموتورهای ضد انفجار و دور متغیر، ماشین های دوار (توربین، کمپرسور و پمپ ها شامل پمپ های گریز از مرکز)، فولادهای آلیاژی، ابزارهای اندازه گیری حفاری و ساخت پیگ های هوشمند است.
البته ماجرا به این جا ختم نمی شود و قرار است با شناسایی سایر نیازهای کالایی، شمار این گروه ها به 17 گروه کالایی افزایش یابد که در گام های بعدی، افزایش بیشتری نیز خواهد یافت.
بر این اساس، «پرویز سنگین» مدیرکل نظام تامین و تجاری سازی فناوری وزارت نفت از نهایی شدن فهرست دوم کالاها و تجهیزات برای بومی سازی در آینده نزدیک خبر داد.
معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری، چندی پیش با تشریح جزئیات این طرح اعلام کرد: تاکنون 55 قرارداد ساخت داخل معادل یک میلیارد و 500 میلیون یورو با سازندگان داخلی امضا شده است.
«حبیب الله بیطرف» بیان داشت: برای اجرای طرح بومی سازی 10 گروه کالایی صنعت نفت، نیازها تجمیع شده و تاکنون برای هفت گروه، مناقصه خرید برگزار شده است.
وی ادامه داد: در این قراردادها، برای سازندگان داخلی برنامه انتقال فناوری در نظر گرفته شده است که بر اساس آن باید فناوری را از طریق شرکت های خارجی به داخل منتقل کنند.

** هدفگذاری برای داخلی سازی 85 درصد تجهیزات مورد نیاز
در صورت نهایی شدن طرح ساخت گروه های 10 گانه کالای نفت تا 85 درصد تجهیزات صنعت نفت داخلی سازی می شود که به معنای بی نیازی از خارج است.
البته باید توجه داشت که در همه صنایع از جمله صنعت نفت، ساخت برخی کالاها صرفه اقتصادی ندارد؛ بنابراین به جای تولید تجهیزات دارای مصرف کم، می توان به سراغ تجهیزات پر مصرف و راهبردی رفت که ضمن تامین نیاز داخل، زمینه اشتغالزایی گسترده در کشور را نیز فراهم کند.
چنین رویه ای را اغلب کشورها به کار می گیرند و فعالیت خود را بر تجهیزاتی متمرکز می کنند که دارای صرفه اقتصادی باشد. در واقع، اینکه برخی کالاها را همه کشورها نمی سازند به دلیل فناوری بالای آنها نیست، بلکه تولید آن کالاها صرفه اقتصادی ندارند.

** آمادگی سازندگان داخلی برای تامین نیاز داخل
رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران تصریح کرد سازندگان داخلی برای تامین کالاها و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت در صورت افزایش فشارهای و محدودیت های خارجی توانمندی لازم را دارند.
«رضا خیامیان» افزود: سازندگان داخلی این توانایی را دارند که در مجموع 70 درصد نیاز نفت را تامین کنند که در برخی بخش ها مانند تجهیزات ثابت و مخازن نگاهداری این توانمندی، 100 درصد است.
وی اضافه کرد: در بخش های بالادستی صنعت نفت مانند شیرهای سرچاهی نیز سازندگان داخلی، رشد قابل توجهی را داشته اند.
خیامیان ادامه داد: با وجود افزایش توانمندی در بخش تجهیزات دوار مانند توربین ها، پمپ ها و کمپرسورها، هنوز نیاز به تامین برخی تجهیزات از خارج از کشور وجود دارد.
وی یادآور شد: سازندگان داخلی می توانند از طریق همکاری با شرکت های کوچک و متوسط اروپایی، در بخش هایی که نیاز به فناوری وجود دارد، کارها را جلو ببرند.
رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت گفت: این شرکت های کوچک و متوسط اروپایی، هیچ همکاری با آمریکا نداشته و به همین دلیل به راحتی می توانند با ما همکاری کنند.
خیامیان افزود: برای حمایت از سازندگان داخلی در مقابل نوسان های نرخ ارز، باید در قراردادهای امضا شده، تعدیل شود تا روند تامین نقدینگی سازندگان داخلی، دچار اخلال نشود.

** بومی سازی 95 درصد تجهیزات صنعت گاز
صنعت گاز در میان صنایع مختلف نفت در بومی سازی تجهیزات مورد نیاز پیشتاز بوده است؛ به طوری که با تامین 95 درصد تجهیزات، صنعتی خودکفا به شمار می رود که با تکیه بر توان داخلی و بدون اعتنا به فشارهای خارجی می تواند به روند حرکت خود ادامه دهد.
بر اساس گزارش ها، سهم تامین تجهیزات صنعت گاز از تولیدات داخلی کشور، در 10 سال گذشته با 25 درصد رشد از 70 درصد به 95 درصد رسیده است.
«سعید مومن» مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز ایران اعلام کرد 95 درصد تجهیزات مورد نیاز صنعت گاز از داخل تامین می‌شود.
با توجه به اینکه سهم گاز در سبد انرژی کشور به بیش از 70 درصد رسیده است، خودکفایی 95 درصدی در تامین تجهیزات این صنعت اهمیت بیشتری یافته و زمینه تامین پایدار انرژی کشور را فراهم کرده است.

** داخلی سازی 95 درصد مواد اولیه ساخت تجهیزات سرچاهی
بخش بالادستی و سرچاهی از مهم ترین بخش های صنعت نفت به شمار می روند که بومی سازی تجهیزات و کالاهای مورد نیاز این بخش در دستور کار قرار گرفته است.
در حالی که پیشتر، حدود نیمی از مواد اولیه مورد نیاز ساخت این تجهیزات از محل واردات تامین می شد، اکنون حدود 95 درصد مواد اولیه ساخت تجهیزات سرچاهی و رشته‎های تکمیلی درون‎چاهی تولید شده در قالب طرح بومی‎سازی کالاهای پرمصرف صنعت نفت، از محل تولیدات داخلی تامین می‎شود.
چندی پیش مدیر پشتیبانی ساخت و تامین کالای شرکت ملی نفت ایران درباره قراردادهای گروه نخست طرح بومی‎سازی کالاهای پرمصرف صنعت نفت که به ساخت تجهیزات سرچاهی و رشته‎های تکمیلی درون‎چاهی مربوط می‎شود، گفت: در این گروه، تاکنون حدود 20 درصد کالاهای موضوع قرارداد آماده و تحویل داده شده است.
«رامین قلمبر» به تامین 95 درصدی مواد اولیه مواد اولیه ساخت تجهیزات سرچاهی و رشته‎های تکمیلی درون‎چاهی از داخل اشاره کرد و ادامه داد: حدود پنج درصد واردات مواد اولیه هم تنها در مواردی صورت گرفته که به هر دلیل، امکان تامین آن از داخل کشور فراهم نبوده است.

** بومی سازی80 درصد تجهیزات طرح های نگهداشت تولید نفت
در بومی سازی تجهیزات طرح های نگهداشت تولید نفت نیز گام های بزرگی در کشور برداشته شده به طوری که بزودی قرار است 80 درصد اقلام و تجهیزات این بخش داخلی سازی شود.
مدیرکل نظام تامین و تجاری سازی فناوری وزارت نفت گفت: سیاست استفاده حداکثری از توان شرکت‌ های ایرانی به طور جدی در دستور کار وزارت نفت قرار دارد.
«پرویز سنگین» افزود: با دستور وزیر نفت دستکم 80 درصد اقلام و تجهیزات پروژه‌ های نگهداشت و افزایش تولید نفت باید از داخل تامین شود.

**ممنوع کردن خرید کالاهای خارجی دارای مشابه داخلی
دغدغه و گلایه همیشگی سازندگان داخلی در طول سال های مختلف، بی توجهی کارفرمایان به توانمندی های داخلی و علاقه آنها به خرید خارجی بوده است.
بر این اساس، وزارت نفت با هدف حمایت از ساخت داخل، اقدام به ممنوع و مسدود کردن خرید آن دسته از کالاهای خارجی کرد که امکان ساخت آنها در داخل کشور وجود دارد.
وزارت نفت تاکنون در چندین بخشنامه، واردات این دسته از کالاها را ممنوع کرده است.
در تازه ترین گام نیز وزیر نفت در مردادماه در ابلاغیه‌ای، خرید 84 قلم کالا و تجهیزات خارجی مورد نیاز صنعت نفت را که دارای تولید مشابه داخلی هستند، ممنوع کرد.
در این ابلاغیه آمده است: در حمایت از کالای ایرانی قانون «حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تامین نیازهای کشور و تقویت آنها در امر صادرات» افزون بر اجرای مصوبات هیئت وزیران درباره ممنوعیت خرید کالای خارجی دارای مشابه داخلی، تاکید می‌کند که خرید کالاها و تجهیزات خارجی فهرست پیوست این ابلاغیه نیز از سوی شرکت‌های اصلی و تابعه پیمانکاران طرف قرارداد آنها (به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم) ممنوع می‌شود.
در این ابلاغیه تاکید شد که مدیران‌عامل شرکت‌های اصلی با تعبیه سازوکارهای کنترلی و نظارتی، برای حصول اطمینان خرید کالاهای یادشده از سازندگان داخلی، بر حسن اجرای آن نظارت لازم به عمل آورند.
تجهیزات سرچاهی و تاج چاه، پکیج نمک‌زدایی، انواع ضدخوردگی، کاتالیست بازیابی گوگرد، تابلوی کنترل سرچاهی و ... برخی از 84 قلم کالایی هستند که خرید از خارج آنها ممنوع اعلام شده است.

** کاهش آسیب پذیری صنعت نفت در مقابل فشارهای خارجی
مواردی که در بالا بدان اشاره شد، فقط گوشه ای از دستاوردهای صنعت نفت در بومی سازی تجهیزات مورد نیاز به شمار می رود که بخش عمده ای از آن در طول فعالیت دولت های یازدهم و دوازدهم به دست آمده است.
با تلاش کارشناسان و متخصصان داخلی ایرانی، در سایر بخش ها نیز دستاوردهای مشابهی را شاهدیم که از جمله آنها می توان به بومی سازی کاتالیست های مورد نیاز صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی، ساخت سکو، خطوط لوله دریایی و خشکی، تاسیسات نگهداری و ذخیره سازی و تاسیسات فراساحل اشاره کرد.
دستاوردهایی که در سال های اخیر در قالب ساخت١٠ گروه کالایی و سایر طرح ها تحقق یافته، سبب شده است آسیب پذیری صنعت نفت و اقتصاد کشور در مقابل تهدیدها و تحریم های احتمالی جدید کاهش یابد و این صنعت بتواند به سلامت از گردنه مشکلات پیشرو عبور کند.