بزرگنمايي:

راه ترقی- براساس اعلام مسئولان اورژانس بیش از 40 نفر به علت مصرف الکل تقلبی از ابتدای مهرماه جاری جان خود را از دست دادند و تعداد بستری شدگان نیز افزون بر 300 نفر اعلام شده است.
این رویداد در استان های مختلف از جمله هرمزگان، خراسان شمالی، البرز، فارس و کهگیلویه و بویراحمد گزارش شده بود.

**این آسیب را ببینیم
مصرف مشروبات الکلی آن هم از نوع تقلبی که تعداد زیادی فوتی با خود به ارمغان می آورد نشان می دهد آسیب مصرف این نوع نوشیدنی ها چه از نوع تقلبی چه غیرتقلبی در کشور وجود دارد و در قامت یک آسیب اجتماعی باید آن را دید.
اگر زمانی حتی بیان نام این آسیب تابو بود، اما امروز همه صاحبنظران علوم اجتماعی در همه بخش ها اتفاق نظر دارند که با کتمان آن و ارائه نکردن آموزش های لازم به افراد نه تنها صورت مساله پاک نمی شود بلکه مشکل ممکن است روز به روز عمیق تر هم شود.
در این گزارش  به دنبال واکاوی چرایی رشد تمایل به مصرف مشروبات الکلی در جامعه از منظر جامعه شناختی و نیز روانشاختی شدیم که در مصاحبه با یک انسان شناس، یک آسیب شناس و نیز یک روانشناس موضوع را بررسی کرده ا یم.
در این زمینه نخستین پرسشی که مطرح می شود این است که چرا مصرف الکل رواج یافته؛ شاید پرسش مهمتر نیز این باشد که چرا باید جامعه ای که والاترین آموزه های فرهنگی و مذهبی را در دل خود جاداده باید به سمت چنین رویکردهایی گرایش پیدا کند و هزینه هایی سنگین در نتیجه این نوع آسیب ها بپردازد؟

**نگاهی آسیب شناسانه و جمعی
شاید بتوان در رویکردی سطحی، مصرف الکل را عملی فردی، غیراخلاقی و هنجارشکنانه نیز تعبیر کرد و با این رویکرد مساله شناسی و پیگیری کرد اما آیا نباید ریشه های اجتماعی و دلالت های فرهنگی شکل گیری این آسیب را مورد واکاوی قرار داد؟
دکتر جبار رحمانی، انسان شناس و دارای دکترای مردم شناسی با اشاره به فوت تعدادی از افراد در استان های مختلف به علت مصرف مشروبات الکلی گفت: کوتاه ترین و رایج ترین تفسیر درباره این رویداد آن است که این عده تخلف کرده اند و هزینه اش را هم داده اند اما این نگاه ساده بدیهی،‌ بیش از آنکه بخواهد مساله ای را روشن کند سبب ابهام و پنهان شدن مساله می شود.
به گفته وی وقتی از این نگاه های سطحی و بدیهی بگذریم ‌می توان پرسید چرا مصرف الکل این همه رواج دارد و مهمتر آنکه چرا باید یک جامعه چنین هزینه های سنگینی برای مصرف آن بپردازد.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: می توان در نگاهی کوته بینانه،‌ مصرف الکل را به عملِ فردیِ غیراخلاقی و هنجارشکنی تقلیل داد اما مساله اصلی آن است که ریشه های اجتماعی و دلالت های فرهنگی مصرف این نوشیدنی غیرمجاز چیست؟
وی افزود: مصرف الکل پدیده ای جمعی در قالب‌ گروهی دو یا چند نفره ‌برای ایجاد فضایی از خوشی، تفریح و به عبارت دیگر رهایی از رنج های گسترده زندگی- به زعم این افراد- است که به سمت مصرف جمعی الکل می روند تا علاوه بر کاهش رنج های ذهنی شان، حدی از شادمانگی جسمی (ناشی از پیامدهای بیولوژیک الکل)‌ و شادمانی اجتماعی (به واسطه حضور در جمع بی ریای دوستان) را تجربه کنند.
رحمانی تاکید کرد: الکل نزد بخشی از جامعه ما‌ قبل از هرچیز بر رهایی بخشی و ایجاد شادی کاذب دلالت دارد و گستردگی مصرف و شبکه های توزیع آن نیز نشان می دهد این پدیده فراگیرتر از آن است که بتوان آن را به امری فردی و گروهی کوچک تقلیل داد.
به گفته وی مصرف این مواد،‌ بسته به قشربندی اجتماعی، ‌دلالت های مختلفی دارد؛ در اقشار فرودست جامعه و گروه های مردم عادی، دو ماده الکل و مواد مخدر در شرایطی که دچار رنج های اجتماعی بیشتری هستند، بیشتر نیز مصرف می شود.
وی در ادامه با بیان اینکه مهمترین خصلت این دو ماده آن است که ذهن را تخدیر می کند و به فرد امکان خروج از فضای زندگی سرشار از رنج هایش را می دهد اظهارداشت: برای فرودستان جامعه که زندگی آنها پر از بحران ها و فشارهای ناشی از بی عدالتی،‌ رنج های فردی و محرومیت های گسترده است (به زعم خودشان) مصرف الکل و مواد مخدر راهی برای تسکین موقتی آنهاه به شمار می آید.
رحمانی افزود: در اقشار بالادست جامعه نیز علاوه بر کارکردهای فوق،‌ می توان مصرف تفننی را اضافه کرد و مصرف تفننی عموما زمانی رخ می دهد که افراد صرفا برای شادکامی و از سر فراغت و رفاه، این مواد را برای ایجاد شادی های کاذب بیشتر در زندگی شان مصرف می کنند.
وی توضیح داد: در گروه ها و اقشار بالادست جامعه همچنین می توان گفت این مصرف نوعی مکانیسم جبرانی برای تولید معنا و حس خوب شادمانی در زندگی یکنواخت روزمره آنها به شمار می رود و به همین دلیل ‌مصرف الکل در ایران یک مساله اجتماعی به شمار می رود.
به گفته جباری تبدیل هر پدیده به مساله ای اجتماعی ‌سبب می شود بخشی از مردم زندگی شان مختل شود و آسیب ببینند؛ مهمتر از همه آنها روند کیفیت زندگی اجتماعی جامعه را نیز دستخوش تغییر و تخریب قرار می دهند.
وی تاکید کرد: وقتی مساله ای اجتماعی باشد‌ ریشه های اجتماعی و ساختاری هم دارد که نهادهای اجتماعی و سیاستگذاری های فرهنگی و ناکارآمدی حکمرانی زمینه ساز آنها شده اند.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت: این گزاره که الکل مساله ای اجتماعی است‌ به معنی آن نیست که منشا آن در افراد مصرف کننده الکل است زیرا‌ وقتی امری به مساله اجتماعی بدل می شود‌ جامعه مسئول پیدایش،‌ رواج و حتی درمان آن است، لذا این گزاره به آن معناست که مساله اجتماعی الکل محصول جامعه و نهادهای آن است.
وی تصریح کرد: در شرایطی که جامعه و بحران های آن،‌ زندگی روزمره را سرشار از احساس ها و عواطف ناخوشایند کرده و نه تنها به آینده نمی توان خوشبین بود بلکه ناکارآمدهای سیاستی نیز سبب شده به آینده بدبین باشیم، به طور قطع مصرف مواد تخدیر کننده که عقل را برای دوره ای کوتاه از رنج ها رها می کند رواج خواهد یافت.
به گفته این جامعه شناس وقتی هنجارشکنی گسترده رخ می دهد که جامعه نتواند در قالب هنجارهای موجود زندگی قابل قبولی را برای مردم فراهم کند‌ لذا نظام های هنجاری و ارزشی مشروعیت خودشان را از دست می دهند و الکل در کنار مواد مخدر و تمام مکانیسم های شادمانگی تخدیری و آرامش های کاذب مقطعی ناشی از سیطره احساس های منفی و محتوای رنج در زندگی آدم ها قرار می گیرد.
به گفته وی الکل در جامعه ما ‌بیش از آنکه ناشی از سرخوشی باشد ‌ناشی از فقدان آرامش و شادی است و برای همین افراد برای رسیدن به این دو حس خوب شادمانه، ‌در شرایطی که فضاهای عمومی امکانی برای رهایی بخشی و آرامش روحی و جسمی مقطعی ندارند،‌ به اندرونی ها پناه می برند و در نتیجه همه این شکل های هنجارشکنانه رسیدن به لذت، شادمانی و آرامش کاذب نیز رواج پیدا می کند.

*چرا و چگونه
در همین زمینه دکتر احمد بخارایی جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی نیز اظهارداشت: الکل و مشروبات الکلی از دو زاویه شامل اینکه چرا مصرف وجود دارد و اینکه مصرف چگونه است قابل تحلیل است.
وی خاطرنشان کرد: در این زمینه در ایران با پدیده ای خاص مواجهیم؛ میزان بالای مصرف این مشروبات حتی در ایام محرم که انتظار می رود بنا بر سنت ها روند نزولی داشته باشد اما ندارد، یک واقعیت است.
بخارایی با اشاره به اینکه براساس گزارش های غیررسمی مصرف مشروبات الکلی بالاست و واردات آن از خارج نیز یک صنعت و تجارت به شمار می رود افزود: از سوی دیگر هم میزان ساخت مشروبات الکلی در داخل و هم مصرف آن در میان زنان، مردان و نوجوانان زیاد است.

*چرا مشروبات تقلبی
وی با بیان اینکه مصرف مشروبات الکلی در کشورهای خارجی حد مشخصی دارد و اینگونه نیست که فردی در یک وعده به طور افراطی از مشروبات الکلی استفاده کند یادآور شد: در ایران نوع مصرف افسارگسیخته و چارچوب شکنانه به معنای مصرف بیش از حد است.
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور ادامه داد: افراد به واسطه اینکه از توانایی مالی خوبی برخوردار نیستند به مواد دست ساز و نامناسب داخلی روی می آورند و با توجه به اینکه میزان ساخت مشروبات الکلی در داخل سه تا چهار برابر مشروبات وارداتی است، این مواد وارداتی گران تر از نوع دست ساز و داخلی است و فقر، افراد را به مصرف مشروبات دست ساز داخلی سوق می دهد.
وی تصریح کرد: افرادی که مشروبات داخلی می سازند از آنجاکه تعهدی ندارند در ساخت آن از مواد سمی نیز استفاده می کنند که عواقبی به دنبال دارد و تنها بخشی از آن به گوش ما می رسد چراکه ممکن است افراد آسیب هم ببینند و به مراکز درمانی نیز مراجعه کنند اما این موضوع در فضای عمومی مطرح نشود.

*در جست و جوی شادی
بخارایی در ادامه به چرایی مساله اشاره و بیان کرد: در سطح خرد هر انسانی لذت طلب و به دنبال لذت است و حتی فردی که غذایی را دوست دارد نیز لذت را دنبال می کند بنابراین این مساله در خصوص مصرف مشروبات الکلی نیز صدق می کند.
وی با طرح این سوال که چرا این مساله در ایران جنبه افراطی پیدا می کند اظهارداشت: این امر به دلیل ناکافی بودن احساس رضایت در جامعه است و همین امر افراد را به جمع های خصوصیِ هم مشرب که می توانند با هم هم پیاله شوند سوق می دهد؛ به بیان دیگر همه چیز از سطح جامعه به محفل های خصوصی سوق داده می شود.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: افراد به جای آنکه بخشی از لذت و نشاط را از جامعه بگیرند و به طور طبیعی لذت بگیرند و بخشی از آن به بخش خصوصی منتقل شود، بخش بزرگی را به محافل خصوصی منتقل می کنند.
وی با بیان اینکه این مساله در سطح کلان و نظام اجتماعی نیز قابل بررسی است افزود: نظام اجتماعی نیز نظامی نیست که انسان ها از بودن و زندگی خود احساس خوبی داشته باشند و زمانی که افراد احساس کنند موجود مثبتی نیستند با بحران هویت مواجه می شوند.
بخارایی یادآورشد: مسائلی از جمله بیکاری نیز به این مساله دامن می زند و وضعیت نابسامان اقتصادی، بحران هویت را افزایش می دهد و از سوی دیگر اهرم های بازدارنده مذهبی نیز کمرنگ شده است.

*چه باید کرد؟
این جامعه شناس با اشاره به آنکه این مسائل معلول است اظهارداشت: البته این امر علت های بیرونی دارد و عمدتا علت ساختاری در سطح کلان در این نوع رفتارها و الگوهای مصرف تعیین کننده است؛ زمانی که در جامعه با مشکلات ساختاری مواجهیم تعارض بین خواست درصد قابل توجهی از مردم و خواست نظام سیاسی حاکم به وجود می آید و هرچه این تضاد افزایش پیدا کند میزان آسیب های اجتماعی نیز زیاد می شود.
وی با اشاره به اینکه سیاستگذاری های مختلفی که طی سال های اخیر در حوزه اجتماعی انجام شده موثر نبوده است گفت: نمی توان از این اقدامات و سیاست ها نتیجه خوب گرفت زیرا سرچشمه آلودگی از منبع است و این اقدامات نمی تواند آلودگی های مسیر را از بین ببرد.
این جامعه شناس با اشاره به سرعت تحولات تصریح کرد: افراد با همه دنیا در ارتباط هستند و همه الگوها مقابل چشم هاست بنابراین دوره تحکم گذشته است.

*چه افرادی بیشتر به این سمت می روند
دکتر مجید صفارنیا روانشناس نیز با بیان اینکه مصرف مشروبات الکلی در جامعه به دلیل کاهش حیا و اخلاقیات رو به افزایش است اظهارداشت: عده ای از الکل به عنوان مُسکّن، آرامبخش و عده ای برای تفریح، ایجاد نشاط و خوشحالی استفاده می کنند.
وی ادامه داد: به دلیل تابو بودن مصرف الکل سعی شده مصرف و درمان را به طور کلی انکار کنیم و به همین دلیل مطالعات جدی در این زمینه انجام نشده است.
این استاد دانشگاه پیش بینی کرد که افراد دارای والدین الکلی یا میزان بالاتری از افسردگی و اضطراب، گرایش بیشتری نسبت به مصرف الکل داشته باشند.
صفارنیا با تأکید بر اینکه باید در زمینه پیشگیری و ترک اقدامات این معتادان، پژوهش هایی انجام شود یادآور شد: یکی از مفاهیمی که در حوزه مصرف الکل و اعتیاد در دنیا دنبال می شود پیشگیری از دوران کودکی است.
به گفته وی اگر کسی نسبت به مصرف الکل یا موادمخدر نگرش مثبت داشته باشد این نگرش در 20 سالگی شکل می گیرد و امکان تغییر آن بسیار دشوار است.

*پیشگیری از کودکی
این روانشناس با بیان اینکه کار پیشگیری باید از دوران کودکی دنبال شود ادامه داد: باید با بهره گیری از مفاهیم و مولفه هایی از طریق آموزش به کودکان نگرش منفی آنان درباره مصرف مواد الکلی ایجاد کنیم.
وی با اشاره به اینکه میزان مصرف الکل در کشور با برخی کشورهای اروپایی برابری می کند افزود: در کلینک های روانشناسی مشاهده می شود این پدیده مرسوم شده، گرایش به مصرف الکل بالاست و هرچه جلوتر می رویم این نگرش افزایش پیدا می کند.
صفارنیا با بیان اینکه این امر در حال تبدیل به یک سبک زندگی فارغ از سطح و طبقه اقتصادی است، گفت:یکی از دلایل این امر افزایش ضریب نفوذ اینترنت، ماهواره و نیز نبود کانال های تخلیه هیجان است.
این روانشناس با بیان اینکه برنامه های آموزشی برای فرزندان والدینی که اعتیاد دارند ضرورت دارد تصریح کرد: حتی در دنیا برنامه هایی اجرا می شود که نشان می دهد در یک کلاس کدام کودک ریسک بالایی برای مصرف الکل دارد.
وی تأکید کرد: گرچه می توان این برنامه ها را به برنامه های ملی و ایرانی تبدیل کرد اما حمایت چندانی از این امر صورت نمی گیرد.
 در شرایط کنونی به نظر می رسد ابتدا تابوشکنی در توجه به این نوع از آسیب اجتماعی و سپس برنامه ریزی علمی برای پیشگیری و ارائه آموزش های لازم باید هرچه سریعتر در دستور کار متولیان قرار گیرد تا شاهد هزینه های بیشتری نباشیم.