بزرگنمايي:

راه ترقی- مهریه در نظام حقوقی خانواده از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به عنوان یکی از حقوق مالی زن در جریان ازدواج به شمار می رود. در روایت ها و سخنان بزرگان دینی نیز همواره به این امر تاکید شده است و میزان آن به عنوان یک هدیه از طرف مرد محسوب می شود اما در گذر زمان این نوع نگرش متحول شده و در برخی موارد مهریه به­ طور نامعقول و بی ‌رویه افزایش یافته و اینک به یک مساله اجتماعی تبدیل شده است.

امروزه مقوله مهریه و ناتوانی پرداخت آن به وسیله مردانی که در زندان ها به سر می برند از جمله مباحثی به شمار می رود که نظر برخی مسوولان و کارشناسان را به خود جلب کرده است تا جایی که آنها به دنبال راهی برای کاهش جمعیت آماری در زندان ها هستند. تعیین سقفی خاص برای پرداخت مهریه یکی از راهکارهایی به محسوب می شود که در صورت عدم استطاعت مالی زوج در پرداخت مهریه از میزانی خاص به پایین تر، افراد روانه زندان ‌نشوند.

«اسدالله جولایی»، مدیرعامل ستاد دیه کشور در این باره می گوید: «رتبه دوم زندانیان غیرعمد را محکومان مهریه به خود اختصاص داده‌اند که آمار آنها حدود سه هزار و 600 تن است. این محکومان غالبا جوان و جویای کار هستند. محکومان مهریه به دلیل عدم استطاعت مالی برای پرداخت 110سکه روانه زندان‌ها می‌شوند. موضوعی که ستاد دیه پیگیر‌ی‌های زیادی در مورد آن انجام داده ‌است، برداشتن جنبه کیفری از مهریه‌های بالای 110سکه بود که با تصویب قانون تنها افرادی که ملائت مالی برای پرداخت 110 سکه را نداشته باشند روانه زندان می‌شوند و هیچ فردی در هیچ محکمه‌ای برای بالاتر از این میزان راهی زندان نمی‌شود. در حال حاضر با توجه به بالا رفتن نرخ تورم و شرایط سخت معیشت مردم، میزان 110سکه با این شرایط همخوانی ندارد و لازم است این معیار اصلاح شود که امیدواریم با بهره‌گیری از کارشناسان این حوزه، این میزان کاهش یابد به طوری که با شرایط امروز جامعه همخوانی داشته باشد.»

در این میان به علت نوسانات شدید در بازار ارز و افزایش ناگهانی قیمت طلا و سکه آمار محکومان مهریه نیز افزایش می یابد. نگرانی از وضعیت موجود سبب شده است تا زمزمه‌ هایی از کاهش آن یا تغییر اساسی قانون آن در مجلس به گوش برسد.

«حسن نوروزی» سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس درباره کاهش کف مهریه پرداختی به 55 سکه بهار آزادی گفته است: «مهریه باید طبق موازین شرع باشد. وقتی می‌گویم هم کُف بودن، هم کف بودن به معنای تناسب در همه زمینه‌ها تحصیلاتی، شخصیتی و مالی است. به نظر می‌رسد با شرایط اقتصادی امروز که سکه به سه برابر قیمت یک سال پیش رسیده است مهریه باید در یک حد معقولی باشد. راهکار دیگر این است که ما کلاً سکه را از مهریه برداریم یا کم کنیم و دارایی‌های دیگری مانند زمین و... را جایگزین کنیم تا در زمان مطالبه زوجه، زوج با مشکل پرداخت روبه‌رو نشود. ما در این کمیسیون سعی می‌کنیم طرح این موضوع را آماده کنیم تا بعد از کارهای کارشناسی دقیق، بتوانیم قانون جدیدی را در این زمینه به تصویب برسانیم.»

همچنین «شهیندخت مولاوردی» دستیار ویژه رییس‌جمهوری در امور حقوق شهروندی در حاشیه جلسه هیات دولت درباره مهریه و شروط ضمن عقد می گوید: «مهریه را نمی‌شود کم کرد اما بحث تعدیل مهریه وجود دارد. الان زوج‌های جوان بیشتر به طرف شروط ضمن عقد می‌روند این شروط جایگزین مهریه‌های نجومی می‌شود. چه اکنون و چه پیش از آن درباره اختیار کاهش مهریه هیچ مشکلی نداشته‌ایم و افزایش آن را شورای نگهبان نظر داد که بپس از عقد امکان افزایش سکه وجود ندارد اما برای کاهش آن مساله‌ای نبوده است. اینک به‌گونه‌ای پیش رفته که برخی زوجین سراغ حقوق غیرمالی مثل وکالت طلاق، نصف کردن دارایی و وکالت خروج از کشور می‌روند و این موارد را جایگزین مهریه‌های نجومی می‌کنند. تا زمانی که قانون عوض نشود اینها راهکارهای جایگزین است اما در قانون مدنی در ماده 11 و 19 پیش ‌بینی شده و طبق شرع این اجازه داده شده که زوجین هنگام ازدواج توافق داشته باشند و سال‌هاست در حال انجام است.»

از این‌ رو بررسی همه جانبه تعیین مهریه به منظور ریشه‌ یابی مساله و ارایه راه ‌حل‌ های ممکن ضروری است. «آزادی پور جعفر» حقوقدان و وکیل پایه دادگستری در گفت وگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا ازدواج های تجملی و مهریه های سنگین را عاملی برای افزایش طلاق دانست و گفت: «برخی خانواده ها به علت چشم و هم چشمی و تجمل گرایی تعیین مهریه بالا را بسیار مهم می دانند و معتقدند اینگونه زندگی دخترشان تضمین می شود.» در ادامه متن این گفت وگو را می خوانیم.

** ازدواج‌های تجملی و مهریه‌های سنگین
پورجعفر در پاسخ به این پرسش که شرایط ضمن عقد تا چه اندازه می تواند مساله مهریه را تعدیل و از طلاق جلوگیری کند، گفت: خانواده ها باید بدانند که با تعیین مهریه های سنگین هرگز خوشبختی فرزندشان تضمین نمی شود زیرا مهریه بالا نمی تواند زندگی متزلزل شده آنها را جبران کند، اگر چه بسیاری مخالف این عقیده هستند. در وضعیت فعلی جامعه، تمرکز بر مساله ازدواج و مهریه بسیار زیاده شده است که این موضوع باید با نواندیشی و جایگزین قوانینی جدید همچون شروط ضمن عقد واکاوی شود. در بحث‌هایی مانند ازدواج قوانین نمی‌تواند این مقوله را اصلاح کند زیرا قانون تنها تضمین دهنده به شمار می رود. استفاده از تجربه های کشورهای دیگر شاید بتواند در ایران نیز راهگشا شود. در آنجا زن و مرد زمانی که ازدواج می کنند بر پایه قانون تمامی دارایی هایشان میان یکدیگر تقسیم می شود و همه چیز مشترک است. این مساله بسیار منطقی به نظر می رسد.

** طلاق عاطفی در ابعاد مختلف
این حقوقدان با بیان این موضوع که در سال های اخیر آمار طلاق عاطفی در میان خانواده های ایران و جوانانی که تشکیل خانواده می دهند، بسیار بالا رفته است، اظهار داشت: باید به جوانان فرصت داد تا آنان با شناخت خود و نیازهایشان به امر ازدواج بپردازند. مهریه های سنگین و نامعقول همیشه به بن بست می خورد زیرا به نوعی معامله تلقی می شود که این موارد باید کاهش یابد. احساس امنیت و تفاهم از جمله مواردی هستند که باید در زندگی زوجین حس شوند تا زندگی بادوام و از روی شناخت 2 دوطرف شکل گیرد. با تعیین مهریه های بالا جنجال های داخل خانواده هر روز بیشتر و گرفتن مهریه به ابزاری تبدیل می شود تا مردان در ازای نپرداختن آنها به زندان ها بروند. افزایش روزافزون قیمت سکه و عدم تعادل نرخ ها این فکر را به سر برخی زنان انداخت تا با اجرا گذاشتن آن مرد خود را در صورت نپرداختن به زندان بیاندازد و اینگونه بقای خانواده را به دست اقتصاد پرفراز و نشیب بدهد.

** آگاه سازی جوانان و فرهنگسازی ازدواج ساده
پورجعفر در پایان با اشاره به این موضوع که مهریه و شروط ضمن عقد هر کدام مسایلی جداگانه و تعاریفی مخصوص به خود دارند، خاطر نشان کرد: در طرح شروط ضمن عقد مرد باید امتیازاتی مانند حق طلاق، حق تعیین مسکن، حق تحصیل و ... در قالب شرط ضمن عقد به زن بدهد و گاهی نیز در حین اجرای آن مهر را کم کند. البته این کار نیز از نظر عاطفی می تواند لطمه هایی را سبب شود زیرا زوج حس می کند که در حال انجام دادن تجارتی است. ازدواج شروع یک زندگی دوباره و پیمانی تا همیشه برای زن و مرد به شمار می رود و هرگز نباید به آن به عنوان یک معامله نگریست. قرار دادن موارد دیگر به جای سکه هیچ مشکلی را حل نمی کند و باوری بسیار غلط است. نگاه به ازدواج و حقوق خانواده باید بررسی شود.

بحث حقوق زنان و حق حضانت فرزند که برخی از مردان آن را دستاویزی برای مجبور کردن زن به ادامه زندگی می کنند، ظلمی نارواست که باید به ریشه این مساله و جنبه اجتماعی آن توجه شود و عرف جامعه را تغییر داد. زنی که از همسر خود جدا و حضانت فرزند خود را بر عهده دارد نیاز به حمایت قانونی دارد و باید در امنیت کامل به سر ببرد نه اینکه با تعیین مهریه های سنگین و قراردادن شروط ضمن عقد نامتعارف آن را جبران کرد و باز هم به نتیجه منفی رسید. در این زمینه رسانه ها می توانند با ساخت برنامه های کارشناسی و مستند به عنوان صدای مردم در آگاه سازی افراد نقش مهمی ایفا کنند.