بزرگنمايي:

راه ترقی- امروزه، شهرها، در حال بزرگ شدن هستند و علاوه بر افزایش فیزیکی ابعاد این اَبَر اجتماع‌ها، جمعیت آن‌ها نیز به‌طور فزاینده‌ای در حال رشد است. مهاجرت از روستاها به شهرها نیز، امری است که در کشورهای درحال‌توسعه ادامه دارد و این امر باعث تمرکز جمعیتی در شهرها می‌شود. شهرها مراکز عمده فعالیت اقتصادی هستند و پایگاهی برای تولید به شمار می‌آیند. به‌طوری‌که در کشورهای توسعه‌یافته، سهم بزرگی از تولید ناخالص داخلی در محدوده شهری آن‌ها صورت می‌گیرد. طبق پیش‌بینی بانک جهانی در سال 2019، حدود 16 درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهان، تقریباً در 30 شهر بزرگ دنیا متمرکز خواهند شد.

البته بنا بر اعتقاد صاحب‌نظران، رشد و توسعه شهری، تا جایی معین، زمینه پیشرفت را فراهم می‌کند و از یک نقطه به بعد، زیان‌های این رشد، فراتر از فواید آن خواهند بود. ازاین‌رو، این سوال مطرح می‌شود که اندازه شهر کارا چقدر است؟ برخی بزرگ شدن شهرها را لازمه پیشرفت می‌دانند و برخی با این موضوع مخالف هستند. جمعیت فزاینده شهرها خصوصاً در کشورهای درحال‌توسعه و ارتباط آن با رشد اقتصادی و منافع حاصل از شهرنشینی به همراه نارضایتی اغلب ساکنان شهر، به دلیل اثرات سرریز افزایش جمعیت مانند: آلودگی، اجاره‌بهای بالای مسکن، ترافیک سنگین، آلودگی صوتی و غیره، موجب توجه متخصصان اقتصاد شهری به‌اندازه کارای شهر شده است؛ اندازه‌ای که هم متضمن رشد اقتصادی باشد و هم کاهش رفاه ساکنان را به همراه نداشته باشد.

در رابطه با این موضوع، یکی از محققان کشور به انجام مطالعه‌ای پرداخته که در آن سعی شده است با توجه به اوضاع اقتصادی ایران، مقاوم‌سازی اقتصاد شهری از طریق دستیابی به جمعیت کارای شهری، مورد تحلیل واقع شود.

در این تحقیق، برای برآورد اندازه کارای شهر، تابع مازاد برآورد شد. برای برآورد تابع مازاد، تابع منافع و هزینه‌های شهر، به‌طور مجزا تصریح و تخمین زده شدند. همچنین تابع منافع کل، تابعی از سطح قیمت‌ها، تولید نهایی نیروی کار و جمعیت شهر است و تولید نهایی نیروی کار، تابعی از محیط فعالیت در شهر به‌حساب می‌آید.

یافته‌های این پژوهش نشان‌دهنده آن هستند که جمعیت شهر تهران، از سطح کارای خود عبور کرده و نزدیک کردن اندازه کارا به‌اندازه واقعی یا نزدیک کردن اندازه واقعی به اندازه کارا با کنترل جمعیت شهر می‌تواند اقتصاد شهر و در نتیجه، اقتصاد ملی را مقاوم‌تر کند.

بر اساس این نتایج، تنها سیاست‌های کنترلی برای مقاوم‌سازی اقتصاد شهر، جوابگو نیستند و سیاست‌های توسعه ارائه خدمات شهری و زیرساخت شهری برای افزایش ظرفیت گنجایش شهر، توسط محققان توصیه شده‌اند.

در این خصوص، ناصر یارمحمدیان، استادیار گروه اقتصاد و کارآفرینی دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی دانشگاه هنر اصفهان می‌گوید: «نتایج نشان دادند همه شهرهای مورد مطالعه، از وضعیت کارای خود عبور کرده‌اند؛ به‌طوری‌که نسبت اندازه واقعی به اندازه کارا برای کلان‌شهرهای تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و اهواز به ترتیب برابر با 3.4، 3.3، 3.1، 3.3، 2.3 و 3 هستند.

همچنین هیچ‌یک از شهرهای مورد مطالعه، به سطح پایدار خود نرسیده‌اند. هرچند نزدیک‌ترین شهرها به اندازه پایدار خود به ترتیب شهرهای تهران، مشهد و اهواز هستند».

این محقق می‌افزاید: «مطابق با نظریات، برای اندازه کارای شهر می‌توان سطحی از جمعیت را تصور کرد که در آن منافع نهایی برابر با هزینه نهایی هر ساکن منطق شهری است. در این وضعیت کارایی به حداکثر رسیده و از نظر برنامه‌ریز مرکزی، وضعیت بهینه رخ می‌دهد».

بر اساس یافته‌های این پژوهش، ازآنجاکه سکونت در شهرها توأم با اثرات خارجی است، وجود این اثرات، منجر به شکل‌گیری شکاف بین منافع خصوصی و منافع اجتماعی می‌شود. بنابراین نیروهای بازاری در شهرها موجب ایجاد تمایلات خصوصی برای سکونت در شهر می‌شود که این تمایلات در خلاف جهت منافع اجتماعی و تمایلات برنامه‌ریز اجتماعی قرار می‌گیرد.

به عقیده یارمحمدیان: «ازاین‌رو، سطح تعادلی که در شهرها رخ می‌دهد معمولاً در سطح جمعیتی بالاتری از وضعیت کارا و بهینه قرار می‌گیرد. با این‌حال می‌توان وضعیتی را تصور کرد که در آن، متوسط منافع خالص، منفی می‌شود؛ به عبارتی، همه از حضور در شهر، زیان می‌بینند. به‌طوری‌که اثرات خارجی منفی، برابر یا بیش از میزان منافع خصوصی است که افراد از سکونت در شهر کسب می‌کنند. این آستانه، اندازه پایدار تعریف می‌شود».

این یافته‌ها که به اعمال سیاست‌های توسعه ارائه خدمات شهری و زیرساخت شهری برای افزایش ظرفیت گنجایش شهر به همراه سیاست‌های کنترلی برای مقاوم‌سازی اقتصاد شهر اشاره دارند، به‌صورت مقاله‌ای علمی پژوهشی در نشریه «اقتصاد و مدیریت شهری» به چاپ رسیده‌اند.