بزرگنمايي:

راه ترقی- پیغام بخشی و نویددهی رسیدن نوروز از جمله اتفاقاتی است که برای هر کدام از ایرانیان نه تنها یادآور یکی از کهن‌ترین آیین های پیشواز از نوروز است که به عنوان یکی از صفات حسنه برای آنها شناخته می شود.
با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال در اسفندماه و به ویژه از نیمه آخرین ماه سال، شاهد حضور افرادی در قامت شخصیت «حاجی فیروز» بر سر چهارراه‌ها، میادین و گذرگاه شهر هستیم که شاید در ظاهر هدف آنها از پوشیدن لباس قرمز و سیاه کردن صورت و گرفتن ساز در دستشان نویدهی آمدن نوروز بنا به رسمی کهن و سنتی آیینی در میان ایرانیان باشد، اما باطن کار چیزی بیش از تکدی گری بر تن این فعل آنها نخواهد داشت.

** «حاجی‌فیروز»؛ شخصیتی بازمانده از هزاره های دور
به گواه تاریخ و اسناد مکتوب موجود در میان تاریخ فرهنگ‌ها و رفتارهای آیینی؛ ایرانیان مراسم نوروز را یکی از مهمترین اعیاد و جشن‌های ملی خود می‌دانستند و بسیاری از آیین‌ها، خرده آیین‌ها و خرده فرهنگ های خود را در زمینه برگزاری رفتارهای آیین مند و فرهنگی در آستانه نوروز و نوشدن سال برگزار می کردند.
پشت سر گذاشتن زمستان سرد به ویژه برای مردمان کشاورز ایرانی که برای آنها تمثیلی از مرگ طبیعت و زمین به عنوان «مادر بخشنده» به شمار می رفت و آمدن بهار طبیعت با بخشندگی و روزی و رزقی که برای آنها به ارمغان می‌آورد از مهمترین اعیاد و جشن های ایرانیان به شمار می رفت.
به همین سبب با آغاز فصل بهار مراسم متنوعی برای خوشامدگویی به سال نو و مطلع ساختن افراد از آمدن بهار در رفتارهای فرهنگی - آیینی ایرانیان به کرات به چشم می خورد.
یکی از دیرپاترین و شناخته شده ترین آیین‌های خوش‌آمدگویی به نوروز آیین نمایشی «حاجی‌فیروز» است. «حاجی‌فیروز» که ما آن را با صورتی سیاه و جامعه سرخ به یاد می آوریم، تمثیل و نمادی از پیروزی طبیعت و تولد آن و برخاستن مجدد بعد از پشت سر گذاشتن سرما و سیاهی زمستان است.
در حقیقت سیاهی حاجی فیروز بازتاب دهنده زمستانی‌ست که پیامدش مرگ و نابودی و نیستی بوده و جامه سرخ «حاجی‌فیروز» بازتاب دهنده شکوفه های درختان است که به واسطه آن پیغام آمدن سال نو و نوروز را می توان در فرهنگ ایرانیان کشاورز رصد کرد.
پیشینه شخصیت و خلق کاراکتری به نام «حاجی‌فیروز» در دامنه سیطره فرهنگ و تمدن ایرانی به هزاره های دور برمی‌گردد.
برای رسیدن به فلسفه شکل گیری و ریشه پیدایش «حاجی‌فیروز»، نکته ای که مهرداد بهار نویسنده و پژوهشگر ممتاز آیین ها و اساطیر ایرانی، به آن اشاره می کند، می تواند راهگشای ما باشد.
به اعتقاد او «به احتمال زیاد حاجی فیروز که فقط در چند روز اول و آخر سال پیدایش می شود و شادی و سرور را به ارمغان می آورد، نمادی از بازگشت سیاوش به جهان پرجنب وجوش مادی است. به این ترتیب، صورت سیاهش نشانه توقف او در جهان تیره و تار مردگان است و جامه قرمزش نیز علامت خون و زندگی مجدد است».
شخصیت حاجی فیروز که یکی از کهن سنگ ترین و دیرپاترین کاراکترهای مراسم استقبال از نوروز در میان ایرانیان به شمار می رود دارای پیشینه ای چنان سترگ است که بخش مهمی از آیین های استقبال از نوروز به عنوان بزرگترین جشن ملی ایرانیان از باستان تا به امروز را نمایندگی می‌کند.
حال پوشیدن جامه تکدی‌گری بر تن این نماینده و پیغام آور رسیدن نوروز نه تنها جلوه ای زیبا به جامعه شهری و فرهنگی ایران نمی دهد که در حقیقت بازتاب دهنده فقر فرهنگی موجود در میان مردمی است که حداقل در کلام به گذشته و پیشینه فرهنگی ایرانی همیشه بالیده اند.

** نیازمند برخوردهای بازدارنده هستیم
بنا به اقوال متعدد؛ به ویژه توسط تاریخ نویسان و ثبت کنندگان رویدادهای تاریخی درعهد صفوی همچنین ابتدای قاجار، شخصیت حاجی‌فیروز شخصیتی بخشنده بود و چون مادر طبیعت و آمدن بهار که بار دیگر به زندگی شکوفه و سرسبزی را اهدا می‌کرد، همزمان با اعلام پیغام فرخنده آمدن بهار، هدایای کوچکی را به کودکان و نوجوانانی می‌داد که با سرودهای او همخوان شدند یا در جشن و شادی و پایکوبی او شرکت می‌کردند.
به همین سبب رفتاری که امروز در قبال شخصیت حاجی‌ فیروز و تبدیل شدن او به فردی در کنار شادی و آوردن خبر مسرت‌بخش آمدن بهار از دیگران چیزی طلب می‌کند، فرهنگی ناهمخوان با آیین کهن نمایشی «حاجی ‌فیروز» در فرهنگ ایرانی است.
سیدنجم‌الدین محمدی مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری پیشتر در گفت و گویی درباره طرح جمع‌آوری اینگونه متکدیان یادآور شده بود: حوزه سازمانی شهرداری نمی‌تواند به‌طور مستقیم با چنین افرادی برخورد قانونی داشته باشد. در طرح ویژه نوروز که مخصوص جمع‌آوری متکدیان خیابانی است این مساله نیز در نظر گرفته شده است، هر شهروندی در هر پوشش و لباسی که در معابر به تکدی‌گری بپردازد به جرم متکدی تحویل مقامات قانونی می‌شود.
وی درباره فعالیت گروهی این افراد در مناطق مختلف می‌گوید: رفتار این افراد اگر تحت هدایت باندهای متکدیان در جامعه باشد به راحتی قابل شناسایی و پیگیری هستند و پلیس اقدامات شناسایی آنها را پیگیری خواهد کرد. درباره قوانین برخورد با این افراد هم باید گفت که متاسفانه با وجود جرایم سنگینی که برای این افراد در نظر گرفته شده اما به محض آزادی دوباره به این کار رو می‌آورند و در معابر حاضر می‌شوند. این مساله برخوردهای قانونی جدی‌تر و بازدارنده‌تری را می‌طلبد.

** نهادهای متولی فرهنگ در خط مقدم جلوگیری از آسیب
داوود فتحعلی بیگی نمایشنامه‌نویس، کارگردان و یکی از پژوهشگران نمایش های آیینی و سنتی که دبیری جشنواره نمایش‌های آیینی - سنتی را در سال 1398 برعهده دارد درباره شخصیت «حاجی فیروز» در گفت و گو با ایرنا می گوید: «حاجی فیروزها» یا «آتش افروزها» یکی از کاراکترهای برخاسته از سنت خنیاگری و نوروزخوانان ایرانی هستند که به واسطه آنها مردم خبر آمدن بهار و مژده رسیدن نوشدن سال را دریافت می کردند. رسالت حقیقی حاجی فیروزها در کنار اطلاع رسانی آمدن بهار، شاد کردن کانون خانواده و در نگاهی کلان تر طرح شاد کردن فضای جامعه برای استقبال از مراسم نوروز است.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا این شخصیت های آیینی در جامعه امروز ما در کوچه و خیابان ها به جای الهام گرفتن از رفتار آیینی وابسته به این شخصیت از این لباس و ماهیت و هویت این شخصیت باستانی برای تکدی گری استفاده می کنند تصریح می کند: برای آسیب‌شناسی این موضوع در کنار مشکلات اقتصادی جاری در جامعه باید نوک پیکان را متوجه نهادهای فرهنگی کرد که موظف هستند تا فضا و مکانی را برای تربیت فرهنگ صحیح استفاده کردن از آیین های نوروزی، نمایشگران نوروز و عموم افراد جامعه تدارک ببینند.
وی ادامه می دهد: همچنین نباید فراموش کنیم که وقتی عامل بازدارنده ای از سوی نهادهای فرهنگی و هنری برای ممانعت از سوء استفاده از کاراکترهای آیینی در بطن جامعه وجود نداشته باشد وقوع چنین آسیب‌هایی طبیعی است.
دبیر جشنواره آیینی و سنتی خاطرنشان می کند: باید امیدوار بود تا طی سالیان آینده تمامی نهادهای متولی امر فرهنگ به ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با اختصاص نهاد، سازمان و یا ارگانی برای ترویج نمایش های آیینی- سنتی و انتقال مبانی درخشان این آیین ها که بازتاب دهنده فرهنگ کهن ایرانیان به مردم است برنامه‌ریزی‌های دقیق و اجرایی داشته باشند.