بزرگنمايي:
راه ترقی- یک سال از خروج آمریکا از برجام گذشته و ایران در این مدت سیاست "صبر" و
"مقاومت" را در مقابل ترامپ و تیم تندرواش در پیش گرفته است. ایران سعی
کرده با توجه به همراهی ضعیف اروپا با برجام با حفظ اجماع بین‌المللی
مزیت‌های سیاسی، بین‌المللی و حقوقی را برای خود حفظ کند.
جمهوری اسلامی در این مدت تلاش کرد مقهور فضاسازی‌های منطقه‌ای و
بین‌المللی در زمینه‌ها و سطوح مختلف به ویژه در حوزه افکار عمومی نشده و
احساساتی برخورد نکند، چراکه مسئولان ایران متفق‌القول بودند ترامپ و تیمش
تمایل دارند ایران را در موضع تهاجمی قرار دهند تا به این شکل اجماع جهانی
که سال‌ها علیه ایران وجود داشت و با برجام رنگ باخته بود را یک بار دیگر
به جریان اندازند و از سویی به اقدامات تنبیهی و تحریمی خود نسبت به ایران
وجهه قانونی و حقوقی بخشند.
از این رو ایران در برابر "سیاست فشار حداکثری" آمریکا، "سیاست مقاومت
حداکثری" را در پیش گرفت و به نظر نمی‌آید حتی با وجود قرار دادن نام "سپاه
پاسداران انقلاب اسلامی" در لیست سازمان‌ها و نهادهای تروریستی ایران در
شرایط فشار حداکثری دست از مقاومت بکشد و همان طور که ترامپ می‌خواهد پای
میز مذاکره بنشیند؛ چرا که اگر ایران حاضر به مذاکره تحت چنین شرایطی بود
15 سال پیش در سال 2003 با طرح پرونده هسته‌ای دستانش را بالا می گرفت یا
در همین اواخر قبل از آنکه یکی از مهم‌ترین نهادهای نظامی‌اش در لیست
سازمان‌های تروریستی قرار گیرد، تن به مذاکره البته مذاکره "ذلت" می‌داد،
اما هیچ کدام از این تصورات نه در گذشته و نه هم اکنون به واقعیت تبدیل
نشده و نخواهد شد.
اکنون نظام جمهوری اسلامی ایران بعد از 12 ماه، به این جمع‌بندی رسیده
است که باید "عمل متقابلی" در حوزه برجام نشان دهد. این تصمیم ایران
می‌تواند ابعاد و جنبه‌های متفاوت و متعددی داشته باشد اما به نظر می‌آید
مهم ترین پیام این اقدام ابتدا به آمریکاست که به مقامات این کشور تاکید
کند ایران بنای عقب‌نشینی از مواضعش را ندارد و پیام دیگر به سه کشور
اروپایی و چین و روسیه است که صبر ایران در برابر مماشات و تاخیر این
کشورها در پیاده سازی مکانیسمی به منظور بهره‌برداری ایران از مزایای
اقتصادی برجام به سر آمده است.
به نظر می‌رسد، اقدامات متقابل ایران مبتنی بر بندهای 26 و 36 برجام بر
"کاهش تعهدات" هسته‌ای استوار است. این اقدامات به نظر نمی آید در این
مرحله به معنای خروج از برجام باشد بلکه ایران بر اساس بند 26 با توجه به
نقض برخی تعهدات برجامی از سوی طرف مقابل، اقداماتی را انجام می‌دهد و
البته در صورت بی توجهی طرف های مقابل، این روند می تواند به خروج از برجام
بینجامد.
آغاز غنی‌سازی 3.67 درصدی، عدم پایبندی ایران به ذخیره 300 کیلوگرمی،
نصب سانتریفیوژها در فردو که می‌تواند از نسل اول و دوم و IR-4 باشد،
تولید آب سنگین بیش از 130 تن و انبار آن در خاک کشور نه کشوری خارجی، توقف
اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های اضافی، تحقیقات درباره سانتریفیوژهای
پیشرفته و غیره از جمله اقداماتی است که می‌تواند در لیست اقدامات احتمالی
ایران در چارچوب "کاهش تعهدات" هسته‌ای‌اش قرار گیرد. اما از این میان
برخی اقدامات می‌تواند اثرات سیاسی ـ بین‌المللی و فنی فوری‌تری نسبت به
اقدامات دیگر داشته باشد، به ویژه اگر این اقدام یا اقدامات در حوزه
غنی‌سازی باشد.
یکی از این اقدامات، می تواند عدم پایبندی ایران به سقف 300 کیلوگرم
اورانیوم غنی‌شده به عنوان ذخیره در کشور باشد. بر اساس آخرین گزارش آژانس
بین‌المللی انرژی اتمی در اسفندماه سال 97، کل موجودی ذخیره شده اورانیوم
غنی‌سازی شده ایران از میزان 300 کیلوگرم UF6 غنی شده تا میزان 3.67 درصد
اورانیوم 235 (یا معادل آن در اشکال مختلف شیمیایی) فراتر نرفته است. میزان
300 کیلوگرم UF6 معادل با 202.8 کیلوگرم اورانیوم است.
دومین اقدام ایران که می‌تواند اثری به مراتب گسترده در سطح بین‌الملل
داشته باشد، کاهش نظارت‌های آژانس در سطوح مختلف بر فعالیت‌های صلح‌آمیز
هسته‌ای ایران است.
آژانس در سه سال گذشته که از اجرای برجام می‌گذرد، کم‌سابقه‌ترین
نظارت‌ها را در سطوح پادمانی، پروتکل الحاقی و حتی فراتر از دسترسی‌های
قانونی نسبت به ایران داشته است و بر همکاری مطلوب ایران در این مدت با
بازرسان آژانس صحه گذاشته است.
به نظر ایران در گام نخست اجرای تعهدات خود را بر اساس
بند 26 برجام به طور "جزئی" کاهش خواهد داد، نه "کلی" و همین مساله حاکی از
عقلانیت تهران در برخورد با پدیده "ترامپ" در آمریکاست، به علاوه این
رویکرد نشان می دهد که تهران هم‌چنان از باز نگه داشتن درهای "دیپلماسی"
استقبال می کند و انتظار است تا 1+4 به ویژه سه کشور اروپایی نسبت به
برآورده ساختن مزیت‌های اقتصادی ایران از برجام در کمترین زمان ممکن به
خصوص در حوزه خرید و فروش نفت و انرژی و تبادلات مالی و بانکی اقدام فوری و جدی‌تری انجام دهند.
سازمان انرژی اتمی بعد از دستور مقام معظم رهبری در خرداد سال 97 بعد از
اعلام خروج آمریکا از برجام، اقدامات و زمینه‌سازی‌هایی را در دستور کار
برای اقدام متقابل در زمان مناسب انجام داد که به فراخور در سال گذشته شاهد
رونمایی و افتتاح این پروژه‌ها بودیم و اکنون نظام آماده می شود تا از
جدی‌ترین واکنش برجامی خود نسبت به رویکرد یک جانبه آمریکا و از سویی سکوت و
بی‌تفاوتی طرف‌های دیگر برجام رونمایی کند.
جزئیات اقدامات هسته‌ای ایران به احتمال قوی روز چهارشنبه از زبان حسن
روحانی رئیس‌جمهوری کشور اعلام خواهد شد و سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه
نیز هم‌زمان مجری این اقدامات در سطوح فنی و سیاسی هستند.
هم‌چنین اقدامات ایران به صورت "گام به گام" و "مرحله به مرحله" در
زمان‌بندی مشخص و با درخواست از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر
اقدامات مدنظرش انجام خواهد شد.