راه ترقی- با توجه به اینکه یک چهارم افراد تحت پوشش تامین اجتماعی، زودتر از موعد بازنشسته می شوند ، هزینه های سنگینی را بر دوش سازمان خود و نهایتا دولت می گذارند که به گفته مسئولان و کارشناسان امر بازنشستگی پیش از موعد، صندوق ها را مستأصل کرده است.
سن بازنشستگی در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای توسعه یافته، پایین تر به نظر می‌رسد و طبق گزارش‌های منتشر شده، کم نیستند افراد و گروه هایی که پیش از سن 50 سالگی به بازنشستگی می‌رسند و این در شرایطی است که در جوامع توسعه یافته، به‌صورت میانگین سن بازنشستگی حدود 70 سال برآورد می شود.
در این میان، برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند؛ یکی از دلایل بروز مشکلات جدی در صندوق های بازنشستگی به بازنشستگی پیش از موعد معطوف می شود که هزینه های سنگینی را بر دوش سازمان مذکور گذاشته است و این در حالی است که یک چهارم افراد تحت پوشش تامین اجتماعی، زودتر از موعد بازنشسته می شوند.

تاریخچه بازنشستگی در ایران
در ایران پس از برقراری حكومت مشروطه ، در تاریخ 01/02/1287 شمسی در مجلس اول قانونی با نام ” قانون وظایف ” وضع شد كه برای وراث ارباب حقوق دیوانی یعنی عائله كارمندان متوفای دولت حقوق برقرار شود .اما اولین قانون گذاری در زمینه تامین اجتماعی كاركنان دولت بعنوان قسمتی از حقوق استخدامی و به منظور حمایت از آنان و وارث آنان در مقابل پیری و فوت و ازكار افتادگی در سال 1301 بعمل آمد .
در حقیقت میتوان گفت بیست و دوم آذر 1301 روز پیدایش نظام بازنشستگی در ایران است . قبل از آن در روابط استخدامی دولت و مستخدم حالتی كه مستخدم بدون انجام دادن كار از حقوق یا مقرری بهره مند شود وجود نداشت . در فصل چهارم قانون استخدام كشوری مصوب 22 آذر 1301 اصولی كه در زمینه بازنشستگی پیش بینی شده بود عبارت بود از :
كارمند بعد از مدت معینی انجام خدمت و رسیدن به سنی كه قاعدتاً‌ توانایی انجام كار خود را از دست میدهد بدون آنكه خدمتی انجام دهد از حقوق بهره مند شود.
هر كس كه بعلت حادثه ای علیل و ازكار افتاده شود و قادر به ادامه خدمت نباشد بدون رعایت خدمت وسن از مقرری خاص استفاده كند .
هر مستخدم كه فوت شود خانواده او در حمایت كارفرمایش كه دولت است قرار گیرد .
در قانون مذكور و قوانین بعدی كه در زمینه بازنشستگی و وظیفه در كشور مابه تصویب رسید همیشه هدف اصلی زیر در نظر بوده است :
حمایت از كارمند و اعضاء خانواده بلافصل او در مقابل پیری ، فوت و از كارافتادگی

لازم به تذكر است ، در قانون مذكور كارمند با داشتن 55 سال سن و 25 سال سابقه خدمت می توانست بازنشسته شود و امكان بازنشستگی برای كسانی كه حداقل دو شرط مزبور را دارا نبودند ، وجود نداشت و سن بازنشستگی اجباری نیز 70 سال بوده است . در سال 1309 شرط سنی حذف شد و كارمند می توانست با داشتن 20 سال سابقه خدمت متوالی و یا 25 سال خدمت متناوب مشروط به اینكه 20 سال آنرا متصدی باشد بدون توجه به سن بازنشسته شود.

قانون فوق الذكر یكبار در سال 1308 و بار دیگر در سال 1324 و سپس در سال 1337 شمسی تغییرات بنیادی و اساسی نمود و بالاخره در تاریخ 31/3/1345 قانون استخدام كشوری فعلی جایگزین قانون گذشته شد و فصل هشتم قانون اخیر الذكر نیز كه اختصاص به مقررات بازنشستگی و وظیفه دارد از سال 1345 تاكنون چند بار دچار تغییرات گوناگون شده است . اصلاحات متعدد این قانون اكثر مواد آنرا از صورت اولیه خارج ساخته و در جهت تامین آینده كاركنان دولت ارتقاء داده است . در عین حال برخی ازدستگاههای دولتی نیز بنا بر شرایط خاص خود دارای مقررات خاصی در این زمینه جهت كاركنان خود گردیده اند ( بانكها ، صدا و سیما و ..).

 

 قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت چیست؟
با تصویب لایحه بازنشستگی پیش از موعد، این امکان فراهم شد که افراد تحت پوشش بیمه سازمان تأمین اجتماعی بتوانند زودتر از موعد خود را بازنشسته کنند.بر این اساس در مصوبه سال 86 کسانی که 30 سال خدمت داشته و در هر ماه 30 روز حق بیمه پرداختی داشتند، بازنشسته یا مستمری بگیر محسوب می‌شدند.
بعضی از کارکنان دولت به دلیل مشکلات خانوادگی، نیاز مالی یا سختی کار تمایلی به ادامه همکاری ندارند و تصمیم به جدایی دارند که به همین منظور به سمت بازنشستگی پیش از موعد می‌روند.
اما با تصویب لایحه بازنشستگی پیش از موعد این امکان فراهم شد که افراد زودتر خود را بازنشسته کنند.


سونامی «بازنشستگی پیش از موعد»در صندوق تامین‌اجتماعی
از طرفی به تازگی محمد حسن زدا سرپرست سازمان تامین اجتماعی با انتشار یک اینفوگرافی، نسبت به سونامی پیش از موعدها هشدار داده و اعلام کرد که بی توجهی به اصول و قواعد بیمه‌ای در اداره صندوق های تامین اجتماعی از مهمترین عوامل از بین رفتن تعادل میان منابع و مصارف است.
وی افزود: تصویب قوانین بدون توجه به این اصول، موجب پیری زودرس صندوق می‌شود. اطلاعات این پوستر حاوی موارد مهمی است.
بر اساس آنچه در پوستر منتشر شده آمده است، شمار بازنشستگان عادی 959 هزار و 349 نفر است که 54 درصد بازنشستگان را شامل می‌شود.شمار بازنشستگان پیش از موعد 813 هزار و 745 نفر است که 46 درصد کل بازنشستگان را در برمی‌گیرد. متوسط سن بازنشستگی 24.2 سال است، در حالی که متوسط سن بازنشستگی پیش از موعد 20.1 سال است.غرب ایران مرکز کم سابقه‌ها و استان‌های قزوین و مرکزی در راس قرار دارند.

 

اطلاعات تکمیلی این اینفوگرافی به این شرح است:
گروه اول - پیش از موعدها:
- متوسط سابقه (بیمه‌پردازی) 20.1سال با 5 سال سنوات ارفاقی: متوسط سن افرادی که 30 تا 34 سال سابقه داشته اند، 49  سال است. ( برای این گروه از بازنشستگان حدود 5 سال سنوات ارفاقی لحاظ شده است).
- بازنشسته‌های 49 ساله: 37 درصد بازنشستگان پیش از موعد مرد با داشتن 30 تا 34 سال سابقه و با 49 سال سن (به طور متوسط) بازنشسته شده اند.
- زنان، 61 درصد بازنشسته‌ها: 61 درصد بازنشستگان پیش از موعد با داشتن 10 تا 14 سال سابقه و با 58 سال سن (به طور متوسط) بازنشسته شده‌اند.

- غرب ایران مرکز کم سابقه‌ها:
سهم بازنشستگی پیش از موعد 10 تا 14 سال سابقه در 5 اداره کل چهارمحال و بختیاری، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد و همدان بیش از 50 درصد است که بیشترین آن مربوط به اداره کل چهارمحال و بختیاری با 71 درصد سهم است.
- قزوین و مرکزی در راس: سهم بازنشستگی پیش از موعد با 30 تا 34 سال سابقه در دو اداره کل قزوین و مرکزی حدود 50 درصد است.
- پنج استان پیش از موعد خیز:
سهم بازنشستگی با 35 سال سابقه و بیشتر در 5 اداره کل خوزستان، قزوین، یزد، سمنان و کرمان بیش از 30 درصد است که بیشترین آن مربوط به اداره کل خوزستان با 44 درصد سهم است.

گروه دوم- بازنشستگان عادی
در مقابل گروه پیش از موعدها، بازنشستگان عادی هستند که متوسط سابقه 24.1 سال است.
-سهم سوابق 30 تا 34 سال، 39 درصد است که بیش از نیمی از این گروه دارای 30 سال سابقه بوده‌اند. پس از آن سوابق 20 تا 24 سال با داشتن سهم 23 درصدی بیشترین فراوانی را دارا هستند.
-متوسط سن برقراری بازنشستگی با 30 تا 34 سال سابقه 55 سال است.
-ماده 76 قانون تامین اجتماعی: بیشترین متوسط سن برقراری مربوط به افرادی است که 10 تا 14 سال سابقه داشته‌اند که عمدتا مشمولان مقررات 76 قانون تامین اجتماعی بوده اند.
- بازنشستگان مرد: 42 درصد بازنشستگان مرد با 30 تا 34 سال سابقه بازنشسته شده‌اند.
- بازنشستگان زن: 53 درصد بازنشستگان زن با داشتن 20 تا 24 سال سابقه بازنشسته‌ شده‌اند.

بی تدبیری در گذشته علت مشکلات کنونی
از سوی دیگر محمد اسماعیلی،کارشناس مسائل اقتصادی در این باره می گوید: مشکلات عدیده پیش روی صندوق بازنشستگی، محصول یک فرآیند زمانی کوتاه مدت نیست و به اعتقاد بنده این نارسایی ها نتیجه سال ها غفلت، بی تدبیری و نبود برنامه ریزی معقولانه و صحیح است و به طور قطع در صورت آینده نگری دقیق تر، امروز شاهد تهدیدهای این‌چنینی در بخش مذکور نبودیم.
وی افزود: یکی از این نارسایی ها،به عدم تناسب و توازن منطقی میان میزان ورودی و تعداد خروجی سازمان تامین اجتماعی معطوف می شود.
کارشناس مسائل اقتصادی تصریح کرد: استمرارِ وضعیت فوق، نتیجه ای جز بروز مشکلات عدیده برای چنین ساز وکاری در پی نخواهد داشت و اگر امروز راهکاری سازنده برای جلوگیری و عمیق تر شدن نارسایی های آتی پیش بینی نشود، به طور قطع در آینده با چنان معضلی مواجه خواهیم شد که حل و فصل آن، مستلزم تحمیل و تامین هزینه های بسیار سنگین تری خواهد بود.

تبعات بازنشستگی پیش از موعد افراد تحت پوشش
اما فرج الله رجبی نماینده مردم شیراز،در مجلس شورای اسلامی در تشریح تبعات بازنشستگی پیش از موعد افراد تحت پوشش، می گوید: یکی از عارضه های این وضعیت را می توان در خروج افراد با تجربه از سمتهای شغلی و اداری مشاهده کرد که گاهی باعث ایجاد خلأ هایی می شود که همین فقدان، ضربه های سختی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
وی معتقد است؛ باید با اصلاح قوانین، به بازنشستگی پیش از موعد کارکنان نهادهای مختلف پایان داده شود که این امر هم به نفع بیمه شدگان است و هم از منافع چنین تصمیمی، صندوق های بازنشستگی برخوردار خواهند شد.

همچنین اسماعیل گرجی پور، مدیرکل دفتر بیمه‌های اجتماعی وزارت رفاه نیز در ارتباط با نارسایی‌ها و پیامدهای بازنشستگی پیش از موعد می‌گوید:با مقایسه میان سن امید به زندگی و سقف بازنشستگی در جوامع توسعه یافته، به این واقعیت پی خواهیم برد که در ایران، با در نظر گرفتن نسبت بازنشستگی و سن امید به زندگی افراد تحت پوشش ،به‌صورت میانگین حدودِ 12 تا 13 سال زودتر بازنشسته می شوند.
وی معتقد است: بازنشستگی پیش از موعد از دو وجه به صندوق، فشار تحمیل می‌کند.از یکسو افراد به‌صورت متوسط 13 سال کمتر به صندوق حق بیمه می پردازند و زودتر مستمری دریافت می‌کنند و از سوی دیگر بازماندگان فرد فوت شده به‌صورت میانگین 14 سال از مستمری استفاده می کنند و این بدان معنا است که هر فرد در کشور پس از بازنشستگی به‌صورت متوسط 27 سال از منابع صندوق مذکور دریافتی خواهد داشت.

27 سال دریافتی هر فرد از منابع صندوق
از سوی دیگر حسن تقوی،کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به لزوم جدی گرفتن هشدارها و تهدیدهای پیش روی سازمان تامین اجتماعی و صندوق‌های بازنشستگی و تلاش برای رفع و دفع آن، اظهار  می کند که نمی توان از وضعیت نامطلوب اقتصادی بازنشستگان و مستمری بگیران به سادگی گذشت و آن را نادیده گرفت.طبق آمار، 60 درصد از بازنشستگان حداقلی بگیر هستند که با عنایت به شرایط موجود اقتصادی، امکان تامین مخارج روزمره با حقوق های یک میلیون تومانی(مستمری) دشوار و در مواقعی غیرممکن خواهد بود.
او می گوید:اگر در جوامع توسعه یافته، برخی افراد تا سن 70 سالگی مشغول به فعالیت هستند و حق بیمه پرداخت می کنند، بنابراین باید این نکته را در نیز نظر گرفت که وضعیت بهداشت عمومی و استانداردهای لازم برای یک زندگی با کیفیت در کشورهای مذکور به مراتب مطلوب تر از ایران است و به واقع کم نیستند افرادی که در آستانه 60 سالگی با امراض متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند و از بهره وری لازم به تناسب فعالیت افراد و گروه های اجتماعی سالمند در کشورهای پیشرفته برخوردار نیستند. طرح این موضوع به معنای استمرار وضعیت فعلی و نادیده گرفتن تهدیدهای پیش روی سازمان تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی نیست، بلکه غرض این است که باید در انجام اصلاحات لازم تمامی ابعاد و واقعیت های اجتماعی مد نظر قرار گیرد و با همگرایی بین دستگاهی و برنامه ریزی اصولی و فراگیر برای بهبود شرایط موجود، تلاش هر چه بیشتری لحاظ شود.

ضرورت تدبیر پیش از بحران و سونامی
به هر حال چندین سال است که زنگ هشدار برای صندوق های بازنشستگی در ایران به صدا درآمده و با بازنشستگی پیش از موعد و هزینه هایی که برای صندوق ها وجود دارد نیاز است که نهادهای بالادستی برای جلوگیری از بحران و یا سونامی تدابیر ویژه ای بیاندیشند و دست روی دست نگذارند تا درست در موقع ایجاد بحران به فکر چاره باشند.