بزرگنمايي:

‌راه ترقی- امروزه در بیشتر خانه ها میزی تحت عنوان میز خاطره مملو از عکس های سیاه و سفید قدیمی یا دورهمی های رنگی خانوادگی وجود دارد که در بهترین نقطه خانه خودنمایی می کند، تصاویری در قاب های ریز و درشت که بیننده را چند لحظه ای به دوران کودکی، نوجوانی و بزرگسالی تک تک اعضای خانواده می برد. دورانی که خانه ها خالی از سروصدا نبود و گاه یافتن کنجی خلوت، نعمت به شمار می رفت.

جالب اینکه نقطه مشترک تمامی افراد بیننده میز خاطره، آهی از ته دل است و این جمله که «یادش به خیر چه دوران شادی بود.» سربر می گردانند و کسی را اطرافشان نمی بینند چرا که هر کس در فضایی که برای خود ساخته مشغول است و سلام صبح به خیر و سلام شب به خیر تمامی کلماتی است که در طول روز میان اعضای خانواده ردوبدل می شود.

موضوعی که نظر مسئولان امر را هم به خود جلب کرده است؛ آنجا که معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهوری در سفر اخیر خود به استان کردستان به آن اشاره کرد و اظهار داشت: بر اساس مطالعات علمی انجام شده گفت و گوی بین اعضای خانواده ها از 2 ساعت در شبانه روز در دو دهه گذشته اینک به 20 دقیقه کاهش پیدا کرده است. به عبارتی دیگر پیش از این در طول شبانه روز هزار و 500 کلمه گفت و گو بین اعضای خانواده رد و بدل می شد که این میزان اکنون به 400 کلمه کاهش یافته است.

وی با بیان اینکه یکی از دلایل این کاهش گفت و گو استفاده غیرمعمول از فضای مجازی است، افزود: شبکه های اجتماعی ظرفیت خوبی برای افزایش دانش و هدایت افراد هستند اما استفاده غیرمعمول از آن می تواند تهدید باشد و جای روابط میان اعضای خانواده را بگیرد. پس باید برنامه های مشخص و منسجم و جریان همسوی ملی برای بحث و گفت و گو در حوزه خانواده داشته باشیم.

افزایش شکاف نسلی پیامد گفت و گو از روی بی میلی

«از در که وارد می شود، بدون نگاه به صورت مادر، سلامی می دهد و راهی اتاقش می شود و تنها خروجش از آن چهاردیواری خودساخته صرفاً برای اجابت مزاج یا خوردن خوراکی و نوشیدنی است که مادر به دلیل تابلو ورود ممنوع اتاق، نمی تواند برایش ببرد.

پدر هم که وارد خانه می شود، سلامی از روی عادت می دهد و روی مبل با کنترل تلویزیون خود را مشغول می کند و گاه سرکی به گوشی تلفن می زند تا جواب فلان دوست یا بهمان خویشاوند را با روی خوش بدهد. مادر هم در این خلوت سنگین، گوشه ای به تماشای تصاویر مد و لباس و دکوراسیون های خانگی شبکه های اجتماعی دل خوش می کند.»

شاید مشاهده این سکانس ها چند سال گذشته، غیرقابل تصور بود اما امروزه دیگر کسی متعجب این امر نمی شود غافل از اینکه این فاصله گرفتن ها و خلوت گزیدن ها عواقب سختی همچون گسترده شدن دایره دوستان فرازندگی و فرازناشویی می شود که در بیشتر موارد صدمات جبران ناپذیری به همراه دارد.

نوجوانان و جوانان پرورش یافته در این زندگی، از یک طرف در حال دورشدن از وابستگی های دوران کودکی هستند و از طرف دیگر توان حل بسیاری از مسایل زندگی را ندارند و با نوسان های فکری و روحی روبه رو هستند؛ آنجا که باید در گفت و گو با خانواده مشکل خود را حل کنند در برابر کوچک ترین سخن، عمل یا نصیحت واکنش نشان می دهند و با صدای بلند و ترک کردن محل گفت و گو یا حتی خانه بر شرایط بحرانی به وجود آمده، دامن می زنند.

«لیلی ارشد» جامعه شناس و مددکار اجتماعی در این باره به خبرنگار حوزه زنان و خانواده ایرنا می گوید: روزگاری پدر و مادر داناترین افراد در نگاه فرزندان بودند و تنها پاسخگوی پرسش های فرزندان بودند اما با رشد صنعت و ورود به دنیای پیشرفته نقش آگاهی بخشی والدین کمرنگ شده و آن دسته از پدر و مادرهایی که آشنایی لازم به عرصه های فناوری را ندارند، پاسخگوی پرسش های پایان ناپذیر فرزندان خود نیز نخواهند بود.

وی ادامه می دهد: فرزندان با استفاده از ابزارها و فناوری های روز جلوتر از والدین گام برمی دارند و در این مسیر با ناشناخته های اجتماعی بسیاری روبه رو هستند. در حالی که والدین به عنوان افرادی که چشم های کودکان در ابتدایی ترین لحظه تولد بر روی آنان گشوده می شود، نخستین کسانی هستند که آموزگار مدرسه زندگی فرزندان خود به شمار می روند. بنا به گفته سعدی شاعر بزرگ ایرانی «دوصد گفته چو نیم کردار نیست».

دوکلام همدلی، یک عمر همبستگی

از نگاه روانشناسان، گفت وگو کلید اصلی ارتباط بین والدین و فرزندان است که می توان از آن به عنوان بهترین راهکار ایجاد پیوندی ماندگار میان اعضای خانواده نام برد. گفت و گوی میان اعضای خانواده درباره مشکل و مسائل به وجود آمده، راهگشا و پیشگیری کننده بسیاری از بحران ها خواهد بود. وجود خط قرمزها و آگاه نبودن والدین به مسائل رفتاری و اجتماعی مشاجره، گوش ندادن و پناه بردن به اتاق خصوصی را درپی خواهد داشت.

در این میان توجه به شرایط زمانی و مکانی از مهمترین نکاتی است که صاحبنظران حوزه آسیب شناسی اجتماعی بر آن تاکید می کنند. بر اساس این نظر، ایجاد فضای زمانی و مکانی مناسب، یعنی زمان نیاز فرزندان نه نیاز پدر و مادر، نخستین راهکار رسیدن به گفتمان باکیفیت و نتیجه بخش است. به عبارت دیگر، زمانی که فرزند برای بیان مشکل خود پیشقدم می شود و واژه «می خواهم چیزی بگم» را به کار می برد، باید دست از کار کشید و سراپا گوش شد چرا که اگر به هر دلیلی این زمان را به وقتی دیگر موکول کنیم، فرزند و سخنش برای همیشه از کنار ما ناپدید می شوند. فرزندان باید اطمینان یابند که والدین همیشه گوش شنوای آنان هستند و همواره برای آنان زمان صرف می کنند.

«مهارت مدیریت گفت و گو» نیز یکی از اصلی ترین اهرم های پیشگیری از بروز آسیب های رفتاری فرزندان است که «مجید ابهری» آسیب شناس اجتماعی در گفت و گو با ایرنا به آن اشاره کرد. وی در توصیه به والدین می گوید: والدین باید نگاه ارباب و رعیتی یا کارگر و کارفرمایی را کنار گذاشته و در جایگاه یک دوست با فرزندان گفت و گو کنند. در این شرایط، فرزندان حرف های آنان را پذیرفته و موضع گیری منفی نخواهند داشت.

وی تاکید می کند: دلیل به وجودآمدن تنش رفتاری در گفت و گوهای والدین و فرزندان این است که پدر و مادر با زبان دستوری با فرزندان سخن می گویند و بعضی از مواقع باید پذیرفت که فرزندان بهتر و بیشتر از بزرگسالان مسائل را درک می کنند. فرزندان نسل نو، فرزندان عصر اینترنت هستند که با زدن یک کلید به دریایی از اطلاعات دسترسی پیدا می کنند.

فرجام سخن اینکه، بنا به تاکید صاحبنظران، کلید و راهکار مهم در افزایش نفوذپذیری پدران و مادران در میان فرزندان خود، گفت و گوی مداوم و دوطرفه به همراه پذیرفتن آنچه هست و آنچه آرزو می کند، است. تنها در این صورت است که اعتماد فرزندان جلب می شود و با اعتماد به نفس بالا به جنگ آسیب ها و مشکل ها می روند.