بزرگنمايي:

راه ترقی- «پدری از ایالتی کوچک با پول کافی برای خرید یک جفت کفش برای فرزندش راهی برلین شد؛ اما زمانی که به آنجا رسید تنها توانست یک فنجان قهوه بخورد و یک بلیت اتوبوس برای برگشت به خانه بخرد.» این حکایتی است که در میان آلمانی‌ها برای روایت از درام دوران ابرتورم باقی مانده‌است. در سال 1923، آلمان نرخ تورم 29 هزار و 500 درصدی در یک ماه را تجربه می‌کرد و قیمت‌ها هر سه روز یک‌بار دو برابر می‌شد.

در سال 1914 نرخ مبادله مارک آلمان به دلار آمریکا حدود 4.2 به یک بود اما 9 سال بعد، این نسبت به 4.2 تریلیون مارک به یک دلار رسید. این کشور بعد از آن با انجام «اصلاحات پولی» و «خارج کردن بانک مرکزی از منابع رفع کسری بودجه دولت» توانست غول ابرتورم را مهار کند. یکی از اقدامات آلمان برای اجرای این سیاست‌ها، حذف 12 صفر از پول ملی‌شان بود.

حالا نیز که سیاست حذف چهار صفر از پول ملی در ایران در دستور کار دولت قرار گرفته‌است، ملاحظات مختلفی در این‌باره وجود دارد. برخی از کارشناسان با استناد به نمونه‌های موفقی مانند آلمان معتقدند که این سیاست کارگشا خواهد بود و برخی با استناد به تجربه‌های ناموفقی مانند آنچه در ونزوئلا گذشت، معتقدند که این اصلاح پولی هزینه‌زا و بی‌فایده خواهد بود.

در این شرایط، بررسی‌های ایرنا نشان می‌دهد که حذف چهار صفر از پول ملی از یک طرف باعث بیش از 140 میلیارد صرفه‌جویی سالانه برای امحا و جایگزینی اسکناس‌های فرسوده می‌شود. اما از طرف دیگر، تغییر کل اسکناس‌های موجود در کشور حدود یک هزار و 916 میلیارد تومان هزینه خواهد داشت.

چقدر سکه و اسکناس در کشور وجود دارد؟

بررسی‌های ایرنا نشان می‌دهد که اکنون 8 میلیارد و 709 میلیون برگ اسکناس و ایران‌چک در اقتصاد ایران در گردش است.  6 میلیارد و 98 میلیون برگ از آن‌ها، اسکناس‌های 5 هزار تومانی و بزرگتر هستند.

در میان تمام انواع اسکناس‌، اسکناس‌های 10 هزار تومانی بیشتر از همه در دست مردم هستند. یک میلیارد و 887 میلیون از کل اسکانس‌های کشور، 10 هزار تومانی است و بعد از آن هم اسکناس‌های 5 هزار تومانی با فراوانی یک میلیارد و 267 میلیون قرار دارند.

ارزش کل اسکناس‌ها و ایران‌چک‌های کشور به 65 هزار و 200 میلیارد تومان می‌رسد. 45 درصد از کل پول‌های کاغذی در دست مردم اسکناس و 55 درصد از آن‌ها ایران‌چک هستند. از این میان سهم اسکناس‌ها، 29 هزار و 200 میلیارد تومان است.

هزینه جایگزینی کل اسکناس‌های کشور چقدر است؟

درباره هزینه تولید هر قطعه اسکناس عددهای مختلفی وجود دارد. در سال 91، صحبت‌های مسئولان بانک مرکزی نشان می‌داد که هزینه چاپ هر قطعه اسکناس، حدود 100 تومان است. در سال 93 نیز «مجید صنیعی»، رئیس وقت سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی اعلام کرده بود که هزینه تولید هر برگ اسکناس به طور متوسط 88 تومان و هزینه امحای آن، 30 تومان است. صنیعی هزینه تولید سکه‌های 200 تومانی و 500 تومانی را نیز به ترتیب 150 و 230 تومان اعلام کرده‌ بود. در سال 94 نیز «مسعود آذرمهر» معاون تولید سازمان تولید اسکناس و مسکوک گفت:«هزینه تولید هر قطعه اسکناس براساس تعداد و شرایط متفاوت بین 100 تا 110 تومان است.» در سال 96 نیز بر اساس اعلام مسئولان بانک مرکزی، هزینه امحا و جایگزینی هر اسکناس 220 تومان بوده‌است.

بررسی‌های ایرنا نشان می‌دهد که امسال متوسط بهای تمام شده هر برگ اسکناس و ایران چک 190 تومان و هزینه امحای آن‌ها نیز 34 تومان است. در کل، هزینه امحا و جایگزینی هر برگ اسکناس، 224 تومان می‌شود.

با این حساب، هزینه امحا و جایگزینی تمام اسکناس‌های موجود در کشور به طور دقیق یک هزار و 915 میلیارد و 980 میلیون تومان است. این رقم، تنها برابر با هزینه یارانه یک ماه 42 میلیون و 577 هزار و 333 نفر است؛ در حالیکه روی هم رفته هر ماه سه هزار و 800 میلیارد تومان یارانه به بیش از 77 میلیون نفر پرداخت می‌شود.

«محمد طبیبیان» اقتصاددان در این‌مورد در کانال تلگرامی خود اظهارنظرهایی داشته‌است. طبیبیان در یکی از آن‌ها گفته است:«در برخی کشورها چنین اقداماتی انجام شده اما به عنوان بخشی از یک اصلاح اقتصادی واقعی. این اقدام در شرایط فعلی بار هزینه چاپ میلیون‌ها برگ اسکناس و ضرب میلیون‌ها سکه جدید را هم به همراه دارد.»

این اقتصاددان امروز نیز در یادداشتی دیگر با اشاره به صحبت‌های رئیس کل بانک مرکزی آورده‌است:«اصل مطلب این است که تا کارکرد دولت و بانک مرکزی برای چند سال نشان ندهد که افزایش نقدینگی تحت کنترل است و از این راه اعتبار قول دولت و بانک مرکزی برای مردم باور نشود، این اقدامات برای حفظ ظاهر پول نتیجه مثبتی به بار نمی آورد.» 

«عبدالناصر همتی» روز گذشته اعلام کرد که از سال 1350 تا کنون، بهترین پول که یک هزار تومانی بوده به چک پول 50 هزار تومانی تبدیل شده، یعنی پول کشور 50 برابر شده است در حالی که ارزش پول ملی سه هزار و 500 برابر کاهش پیدا کرده است.البته بر اساس صحبت‌های رئیس کل بانک مرکزی، با حذف چهار صفر تعداد اسکناس‌های موجود در کشور به سه میلیارد قطعه کاهش پیدا می‌کند و به همین خاطر در دراز مدت، هزینه‌ زیادی متوجه دولت نخواهد بود. 

140.4 میلیارد تومان،صرفه‌جویی سالانه برای جایگزینی اسکناس‌های جدید

اکنون سرانه اسکناس و ایران‌چک در کشور 106 برگ است که سهم اسکناس‌هایی با ارزش بیش از 5 هزار تومان، به 83 برگ می‌رسد.

اکنون هزینه تولید انواع سکه، از ارزش اصلی آن‌ها بالاتر است. هزینه تولید سکه‌های 100 تومانی، 308 تومان و سکه‌های 200 تومانی، 516 تومان می‌شود. هزینه تولید سکه 500 تومانی نیز، 818 تومان است. 

«محمود بهمنی» رئیس کل سابق بانک مرکزی در این‌باره چند روز پیش گفت: «ارزش نیکل سکه‌های یک ریالی، 10 ریالی، 100 ریالی و هزار ریالی بسیار بیش از ارزش مبادلاتی آن است، پس ما هر چقدر سکه در کشور ضرب کنیم، ذوب می‌شود و این به ضرر پول ملی است.»

وی ادامه داد: «علاوه بر این امروز هزینه تمام‌شده تولید یک اسکناس 100 تومانی با احتساب هزینه‌های کاغذ و چاپ بیش از 300 تومان است که به‌هیچ‌وجه این هزینه‌ها منطقی و عقلایی نیست؛ پس می‌طلبد با این توجیه‌ها و شرایط هر چه سریع‌تر حذف چهار صفر از پول ملی عملیاتی شود.»

هر سال به طور طبیعی حدود 800 میلیون تا یک میلیارد قطعه اسکناس فرسوده امحا می‌شود. آخرین گزارش عملکرد بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد که تا انتهای آذر 97، 463 میلیون قطعه انواع اسکناس چاپ و 830 میلیون قطعه اسکناس و ایران چک فرسوده امحا شد. با این حساب در 9 ماه از سال گذشته، 185 میلیارد و 920 میلیون تومان صرف امحا و جایگزینی اسکناس‌های فرسوده شد.

گفته می‌شود با حذف چهار صفر و خارج شدن اسکناس‌ها و سکه‌های خرد از چرخه اقتصاد، این میزان امحا به سالانه 200 میلیون قطعه می‌رسد. در این صورت، هر سال 44 میلیارد و 800 میلیون تومان صرف امحا و جایگزینی اسکناس‌های فرسوده خواهد شد. به این ترتیب با حذف چهار صفر، 140 میلیارد و 490 میلیون تومان هر سال از این محل صرفه‌جویی می‌شود.