بزرگنمايي:

راه ترقی- از آن رو که هر جامعه، شامل گروه کثیری از شهروندان می‌­شود؛ می‌­توان انتظار داشت که این شهروندان از جنبه­‌های مختلف با یکدیگر متفاوت باشند. این تفاوت می­‌تواند در جنبه­‌های مختلفی همچون، سن، جنسیت، قومیت، دین و مذهب، وضعیت اقتصادی، یا رویکرد سیاسی افراد، خود را نشان دهد. اما برخی مواقع این تفاوت­‌ها باعث می­‌شوند تا میان اعضای جامعه، فاصله­‌ای در درک متقابل ایجاد شود و این تفاوت­‌ها تبدیل به صف بندی­‌ها و رقابت­‌هایی شود که از آن با تعبیر «شکاف اجتماعی» یاد می­‌شود. «گسست اجتماعی» مرحله نهایی شکاف اجتماعی است که باعث می­‌شود شهروندان به نقطه­‌ای برسند که دیگر قادر به همزیستی مسالمت آمیز با یکدیگر نرسند و در نهایت یک نظام اجتماعی دچار اضمحلال گردد.

تفاوت­ در جامعه عادی است

همانطور که گفته شد در هر جامعه گروه‌­های مختلفی وجود دارند که به صورت طبیعی میان اعضای آن­ها تفاوت­‌هایی به چشم می‌خورد. در صورتی که این تفاوت­‌ها به مرز برخی تخاصم‌­ها و تعارض‌­ها برسند، می­‌توان از واژه «شکاف» سخن به میان آورد.

بطور معمول برخی شکاف ­ها در تمام جوامع وجود دارند. «شکاف نسلی» و «شکاف جنسیتی» دو نوع از انواع شکاف در تمامی جوامع هستند. منظور از «شکاف نسلی» تفاوت میان اعضای نسل جوان و اعضای نسل بزرگسال در جامعه است که می­‌تواند از جنبه­­‌های مختلف خود را نشان دهد. جوانان در تمامی جوامع بطور معمول پرشور و حرارت، فعال، آرمانگرا، تجدد خواه و پیشرو هستند و در مقابل بزرگسالان تا حدی محافظه کار، آرام، وابسته به سنت­‌ها و میان­دار جامعه محسوب می‌­شوند. از همین رو میان این دو گروه در هر جامعه­ ای ممکن است اختلاف نظرهایی پیش بیاید. در مورد زنان و مردان نیز همین وضعیت حاکم است. دیدگاه‌­ها و تفاوت‌­های میان زنان و مردان و اختلاف نظر آنان بر سر قوانین و مقررات و جایگاه اجتماعی هر گروه جنسیتی نیز موضوع تفاوت­‌ها و تعارض‌­ها در جوامع مختلف است.

قومیت و زبان، باورهای دینی، جایگاه و منافع اقتصادی و رویکردهای سیاسی نیز از دیگر منابع تفاوت و شکاف در هر جامعه‌­ای هستند که بسته به وضعیت یک جامعه، می­‌توانند شرایط مختلفی را پدید آورند. بطور مثال برخی جوامع از شکاف‌­های قومیتی رنج می­‌برند و برخی جوامع دچار شکاف­‌های مذهبی یا اقتصادی هستند. شکاف میان رنگین پوستان و سفیدپوستان در آمریکا از جمله نمونه ­های یک شکاف اجتماعی هستند که نشان از اختلافات و مشکلات جدی میان این دو گروه جمعیتی در کشور آمریکا دارند.

شکاف­‌های اجتماعی اغلب حاصل گذر سالیان طولانی بوده و انباشت می­‌شوند و از همین رو حل و فصل آن­ها نیز نیازمند زمانی طولانی است و نمی‌­توان ظرف مدت کوتاهی آن­‌ها را برطرف نمود. همچنین شکاف­‌های اجتماعی در جهت­ گیری‌­های سیاسی و دوران انتخابات، خود را بیش از هر زمان دیگری نشان می­‌دهند. نامزدهای انتخاباتی اغلب با دست گذاشتن بر همین شکاف ­ها است که تلاش می­‌کنند هوادارانی را جذب نمایند. بر همین اساس است که نامزدها تلاش می­‌کنند خود را حامی منافع یکی از طرفین معارضه نشان دهند. هرچه یک انتخابات داغ ­تر و جدی­‌تر باشد، می­‌توان گفت شکاف اجتماعی میان هواداران نامزدها نیز بیشتر است.

از شکاف تا گسست

اقدامات سیاسی یا وقایع اجتماعی، می­‌توانند باعث کاهش یا افزایش شکاف ­های اجتماعی شوند. بطور مثال، اقدامات و مواضع اخیر «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا و تصویب قوانین ضد مهاجرتی جدید، دوباره شکاف اجتماعی میان رنگین پوستان و مهاجرین با سفیدپوستان را تشدید کرده است. همچنین اقدامات اخیر دولت «دهلی نو» در ارتباط با لغو خودمختاری منطقه «کشمیر» تحت کنترل دولت هند، باعث شده است تا شکاف اجتماعی در این منطقه تشدید گردد. تشدید شکاف­‌های اجتماعی، همواره خود را با تظاهرات­‌، گردهمایی‌­ها و منازعه­‌های میان دو طرف یک شکاف، نشان می­‌دهد. بطور مثال تظاهرات­‌ پیاپی در شهرهای مختلف فرانسه علیه نظام سرمایه‌­داری، نشان از شکاف میان مخالفان و هواداران این نظام اقتصادی-سیاسی دارد.

در صورتی که شکاف­‌های مذکور با چانه زنی­‌های و تلاش‌­های سیاسی برطرف نشود، می­‌توان انتظار داشت که گسست­ های اجتماعی به مرحله­ ای برسد که دیگر غیرقابل حل باشد. وضعیت کشور «یوگسلاوی سابق»، نمونه­‌ای است است شکاف‌­های اجتماعی که در نهایت باعث شد تا این کشور فروبپاشد و تبدیل به چند دولت-ملت جدید شود. ازهمین رو تشدید شکاف­‌های اجتماعی، می­‌تواند زنگ خطر را برای مسوولان و سیاست­گذاران به صدا درآورد و نشان دهد که باید تدبیری اندیشید، در غیر این صورت، خطر، جوامع را تهدید می­کند.

برای شناسایی وضعیت شکاف‌­های اجتماعی، سه روش مرسوم وجود دارد. روش اول انجام پیمایش‌­ها و تحقیقات اجتماعی است که می­‌تواند وضعیت شکاف‌­های اجتماعی و کاهش یا افزایش آن­‌ها را نشان دهد. برگزاری تجمعات و اعتراضات مختلف نسبت به موضوعات و مسائل اجتماعی نیز می‌­تواند نشان دهنده گسترش شکاف‌­های اجتماعی در جامعه باشد. همچنین بررسی نتایج انتخابات­ هم همواره یک روش سنجش وضعیت شکاف­ های اجتماعی است.

شکاف­‌های اجتماعی، زنگ خطری برای گسست اجتماعی

از آنجایی که شکاف­‌های اجتماعی، در صورت گسترده شدن تبدیل به عاملی برای گسست اجتماعی شوند، از همین رو همواره سیاستمداران و تصمیم سازان بایستی با دقت نظر، این شکاف­‌ها را مورد نظر خود قرار دهند تا با روش‌­های مختلف، مانع از گسترش آن شوند. این در حالی است که به نظر می رسد برخی سیاستمداران در کشورهای مختلف جهان، برای جلب هرچه بیشتر آرای حامیان خود، از روی عمد، باعث تشدید هرچه بیشتر این شکاف‌­ها می­ شوند. اقداماتی که رییس جمهور فعلی آمریکا در حال انجام آن است، از جمله این موارد تلقی می­‌شود.

با این حال این نکته را بایستی در نظر گرفت که شکاف‌­ها ممکن است با یکدیگر منطبق شوند. وضعیتی که می­‌تواند باعث تشدید شکاف اجتماعی شود. تطبیق قومیت و مذهب و وضعیت اقتصادی، از جمله مواردی است که باعث تشدید شکاف­‌ها در بسیاری از جوامع شده است. بطور مثال تشدید وضعیت فقر سیاه پوستان مسلمان در کشور آمریکا، باعث فاصله هرچه بیشتر این بخش از جامعه آمریکایی از سایر گروه ­های اجتماعی در کشور آمریکا شده است.

در نهایت بایستی گفت هرچند وجود برخی تفاوت‌­ها و شکاف‌­های اجتماعی در هر کشوری، امری طبیعی است؛ اما گسست اجتماعی وضعیت نادری است که در صورت عدم تلاش‌­های منسجم و منظم توسط سیاستمداران برای کاهش شکاف­‌های اجتماعی رخ می­ دهد و می­‌توان گفت با توجه به تحقیقات و آمارهای مختلف، کشور ایران دچار برخی معضلات و مشکلات اجتماعی است؛ اما هنوز تا پدیدار شدن گسست­ های اجتماعی در کشور ایران، فاصله بسیاری وجود دارد.