بزرگنمايي:

راه ترقی- دولتی که در نخستین گام از توافق هسته‌ای با تضمین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد خارج شد و در ادامه به توافقنامه محیط‌زیستی پاریس نیز رحم نکرد تا حالا و در فاصله بیش از یک‌سال مانده به پایان دولت خود، به عنوان رییس‌جمهوری گریزان از قانون شناخته شود. تحریم وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی علاوه بر شخص رهبری در کنار اعمال شدیدترین تحریم‌های تاریخ علیه ایران از جمله اقدامات دولتی بود که همین چند روز پیش رییس‌جمهوری‌اش صراحتا اعلام کرد که خواستار «موفقیت مردم ایران» است و قصد «تغییر رژیم» ندارد.

هفتاد و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد قرار است، از روز سه‌شنبه مورخ بیست‌وششم شهریورماه در نیویورک آغاز شود و حال آنکه براساس برنامه زمان‌بندی ارایه شده قرار بود دونالد ترامپ به عنوان اولین رییس‌جمهوری سخنران روز دوم مهرماه پشت تریبون رفته و حسن روحانی یک روز پس از او یعنی در سوم مهرماه به ایراد نطق بپردازد؛ برنامه زمان‌بندی که حالا و به لطف خودداری واشنگتن از صدور ویزا برای هیات ایرانی، سازمان ملل متحد را با خطر تکرار اتفاقی مواجه کرده که نخستین‌بار در پاییز 67 (1988) رخ داد و اتفاقا از سوی اکثریت اعضای سازمان ملل متحد نیز محکوم شد.

تکرار تجربه عرفات

ایالات متحده امریکا در آن سال از صدور ویزا برای یاسر عرفات، رهبر سازمان آزادیبخش فلسطین خودداری کرد. این اقدام امریکا موجب آن شد که 151 کشور در سازمان ملل متحد طی بیانیه‌ای صراحتا اقدام واشنگتن را تخطئه کرده و به باد انتقاد بگیرند. در بیانیه‌ای که آن سال صادر شد، کشورهای عضو سازمان ملل متحد تاکید کردند که «امریکا قوانین بین‌المللی را به عنوان کشور میزبان سازمان ملل متحد نقض کرده است.» بیانیه‌ای که تنها دو مخالف داشت؛ امریکا و متحد همیشگی‌اش اسراییل.

عرفات آن سال از حضور در سازمان ملل متحد محروم شد ولی سال بعد او در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در حالی حاضر شد که به کلی با رویه گذشته‌اش بیگانه بود و با پذیرش قطعنامه 242 شورای امنیت اعلام کرد که سازمان آزادیبخش فلسطین، اسراییل را به رسمیت شناخته است. از آن سال به بعد موردی همچون عرفات هرگز ایجاد نشد تا اینکه قرعه فال به نام حسن روحانی و دولتش خورد ولی این اولین تجربه تهران نیست.

اولین تجربه ایران

سال 93 یعنی یک‌سال بعد از روی کار آمدن حسن روحانی و تکیه‌اش بر کرسی ریاست‌جمهوری ایران و در حالی که مذاکرات هسته‌ای بین جمهوری اسلامی و 1+5 با جدیت به مراتب بیشتری در قیاس با گذشته ادامه داشت، روحانی «حمید ابوطالبی» را به عنوان نماینده ایران در سازمان ملل متحد معرفی کرد و او منتظر صدور ویزای خود بود، ویزایی که هرگز صادر نشد.

در آن سال بسیاری از رسانه‌های امریکایی این اقدام واشنگتن را مغایر با تعهد این کشور نسبت به سازمان ملل دانستند و همزمان نگرانی‌هایی را مبنی بر تاثیرات احتمالی این اقدام بر روند مذاکرات هسته‌ای مطرح کردند. اما موضوع در نهایت مطابق تعهد قانونی امریکا پیش نرفت. کنگره امریکا در آن سال قانونی را مبنی بر «منع ورود ابوطالبی» به تصویب رسانده بود و اوباما نیز با امضای خود آن را تایید کرد.

همان زمان اخبار متفاوتی از معرفی جانشین ابوطالبی از سوی ایران به سازمان ملل متحد به گوش می‌رسید که هربار این اخبار از سوی وزارت امور خارجه تکذیب می‌شد ولی در نهایت جمهوری اسلامی غلامعلی خوشرو را به عنوان نماینده جدید خود در سازمان ملل متحد معرفی کرد و او برای انجام ماموریت خود عازم نیویورک شد.

تکرار بی‌قانونی

نقطه اشتراک در ماجرای عدم صدور ویزا برای حسن روحانی و محمدجواد ظریف به منظور شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و حمید ابوطالبی به منظور فعالیت به عنوان نماینده دائم سازمان ملل متحد، نقض «معاهده مقر» از سوی واشنگتن است.

در بخش 11 موافقتنامه مقر صراحتا اعلام شده که «مقامات فدرالی، ایالتی و محلی امریکا نباید هیچ مانعی از جمله برای رفت‌وآمد نمایندگان، اعضا یا مسوولان سازمان ملل متحد یا موسسات تخصصی تعریف شده در ماده 57 بند 2 منشور یا خانوادهای نمایندگان و مسوولان یا ماموران و اشخاص دعوت شده به مقر سازمان ملل متحد ایجاد کنند.»

ماده 13 این موافقتنامه نیز تصریح می‌کند که «صدور روادید برای حضور هیات‌های نمایندگی دولت‌های عضو، دیپلمات‌های آنها افراد وابسته، الزامی است و در این باره حداکثر سرعت باید لحاظ شود.» در بخش الف این ماده نیز آمده است که «قوانین و مقررات موجود در ایالات متحده امریکا درباره ورود بیگانگان به این کشور به گونه‌ای اجرا نخواهد شد که امتیازات مذکور در ماده 11 این موافقتنامه بی‌اثر شود.» بدین‌ترتیب ناگفته پیداست که عدم صدور ویزا برای هیات ایرانی اقدامی برخلاف نص صریح این موافقتنامه است.

غلبه سیاست بر قانون

بر اساس مفاد موافقتنامه مقر، تهران برای اعتراض به عدم صدور ویزا از سوی واشنگتن برای حسن روحانی و محمدجواد ظریف از سوی ایالات متحده به ‌منظور حضور در هفتادوچهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، راسا نمی‌تواند به واشنگتن معترض شود. براساس این معاهده، ایران باید موضوع را در ابتدا به اطلاع سازمان ملل متحد رسانده و آنان را مجاب به وقوع رخدادی برخلاف این موافقتنامه کند. بعد از آنکه سازمان ملل متحد دلایل ارایه شده توسط ایران را قانع‌کننده دانست، خود این سازمان راسا می‌تواند به کاخ سفید معترض شود.  

24 ساعت پایانی

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در صورت صدور ویزا روز جمعه عازم نیویورک خواهد شد ولی با توجه به عدم صدور ویزا برای هیات مقدماتی ایران تا روز چهارشنبه که وظیفه حضور در مقر مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای تهیه مقدمات لازم برای سفر رییس‌جمهوری و هیات همراه او به نیویورک را برعهده ‌دارند، بعید است که ظریف و روحانی عازم این کشور شوند ولی وزیر امور خارجه ایران خود این احتمال را رد نکرده و براساس آنچه خبرگزاری تسنیم به‌ نقل از او منتشر کرده، گفته است که «ببینیم چه می‌شود، فعلا قطعی نشده است و ویزا نداریم.»