چاپ

راه نو- لادن ناصري، در گزارشي در بلومبرگ (امريکا)، نوشت:
رئيس جمهور دونالد ترامپ يک روز پس از قرار گرفتن بر منصب خود، به حفظ توافق هسته اي با ايران تصميم گرفت، ولي اين توافق ممکن است با مرگ تدريجي روبرو شود.
مواضع دولت ترامپ درخصوص بسياري از مسائل چند پهلو است، ولي درمورد لزوم اتخاذ موضعي شديدتر عليه ايران، موضع واحدي را اتخاذ کرده و سخنانش در اين زمينه با عمل نيز همراه بوده است. ارتش امريکا در سوريه به طور مستقيم با هم پيمانان ايران درحال مبارزه است. ترامپ در عربستان سعودي به اجراي رقص شمشير با بدترين دشمنان ايران پرداخته و در سنا ،تحريم هاي تازه اي عليه جمهوري اسلامي با اکثريت بسيار بالا به تصويب رسيده است.
توافق هسته اي سال ٢٠١٥ برنامه هسته اي ايران را مهار کرد و مسير بازگشت جمهوري اسلامي به جريان اقتصاد جهاني را هموار ساخت. اين توافق حاصل سال ها تلاش از سوي چندين دولت بود که فروپاشي آن مي تواند باعث هرچه بيشتر شدن آشوب ها در خاورميانه شود و روابط ميان امريکا و اروپا را با مشکلات تازه اي مواجه سازد. ولي به نقل از يک مقام سابق دولت امريکا که از نزديک در جريان انعقاد توافق هسته اي قرار داشته است، اين خطر جدي نيز وجود دارد که توافق هسته اي فروپاشد.
"مرگ دردناک و تدريجي" اصطلاحي است که ويليام جي. برنز، معاون وزير خارجه سابق امريکا، براي سرنوشت اين توافق به کار برده که خود نيز در انعقاد آن نقش داشته است. برنز که رياست گروه امريکا در مذاکرات محرمانه مقدماتي را برعهده داشته است، مي گويد نگران "از بين رفتن اعتماد ميان همه طرف هاي حاضردر اين توافق است."
او در مصاحبه اي گفت :"فضا به اندازه کافي متشنج است و به آساني امکان بروز هرگونه اختلاف و مناقشه اي وجود دارد."
رويکرد ناکام
امريکا درسال جاري دو رشته تحريم تازه مرتبط با برنامه موشک بالستيک و اين ادعا که ايران از تروريسم حمايت مي کند عليه اين کشور برقرار کرده است. رفع موانع گسترده تر بين المللي در ماه ژانويه سال ٢٠١٦ در بخشي از توافق هسته اي، به ايران امکان داده است که به عنوان مثال، فروش نفت خود به اروپا را از سر بگيرد ولي بسياري از محدوديت هاي امريکا به ويژه در خصوص نقل و انتقال مالي، همچنان باقي است. بانک هاي بزرگ که نگران نقض سياست امريکا هستند، از دادوستد با ايران اجتناب مي کنند. چندين شرکت غربي همچنان در انتظارند که اقدام بعدي دولت امريکا چه خواهد بود.
علي رضا نادر، تحليل گر ارشد در موسسه راند، مي گويد به نظر مي رسد که نگاه غالب در واشنگتن چنين است که "بگذاريد توافق برجاي خود بماند، ولي بر ايران چنان فشار آوريد که نتواند منافع تجاري قابل انتظار خود را به دست آورد ."
صنعت هوا فضا، نمونه خوبي در اين خصوص به شمار مي رود. پيشنهاد فروش ٨٠ فروند هواپيماي مسافربري از سوي شرکت بوئينگ به شرکت هواپيمايي ملي ايران در اصل، به موجب توافق هسته اي امکان پذير شده است. شرکت ايرباس نيز به توافق مشابهي با ايران دست يافته است. ولي هر دو اين شرکت ها همچنان به لطف وزارت خزانه داري امريکا چشم دوخته اند که ماه گذشته– در ميانه اين انتقادات که هواپيماهاي تازه ممکن است براي کمک به گروه هاي تررويستي به کار گرفته شود- اعلام کرد در حال بررسي مجوزهاي مربوطه است. استيون منوچين، وزير خزانه داري امريکا، خطاب به يک کميته دائمي مجلس نمايندگان که در زمينه کسب درآمد به دولت مشورت مي دهد گفت:" ما از هر آن چه که در اختيار داريم استفاده خواهيم کرد" تا تحريم هاي بيشتري را بر ايران اعمال کنيم.
دولت ترامپ که با درخواست کنگره براي ارائه گزارش در مورد توافق هسته اي مواجه است درماه آوريل با اکراه تائيد کرد که ايران به تعهدات خود در قبال توافق هسته اي پايبند است ، ولي رکس تيلرسون، وزير خارجه امريکا، افزود اين توافق تنها بلند پروازي هاي ايران براي دستيابي به سلاح هسته اي را به تاخير انداخته اما نتوانسته است مانع نقش آن کشور در حمايت از تروريسم شود.
مقصردانستن ديگران
ايران نيز به نوبه خود مي گويد امريکا روح توافق هسته اي اگر نه متن آن را، نقض کرده است. علي اکبر صالحي که در مقام رئيس سازمان انرژي اتمي ايران، در انعقاد اين توافق نقش داشت، هفته گذشته در مقاله که گاردين آن را منتشرکرد نوشت:"ناديده گرفتن نگراني هاي امنيتي جدي ايران از طريق برهم زدن عامدانه توازن امنيتي - نظامي در منطفه يا ايجاد ايران هراسي در منطقه و فراسوي آن " باعث مي شود که دستاوردهاي به دشواري حاصل شده در توافق هسته اي به خطر افتد. تماس و رابطه خيابان يک طرفه نيست."
نادر مي گويد:"هريک ازطرفين اکنون براي تضعيف توافق هسته اي به دنبال مقصر دانستن طرف مقابل هستند."
دولت ترامپ در اقدام ستيزه جويانه ديگري، ايران را در فهرست فرمان منع ورود مهاجران و پناه جويان شش کشور اکثراً مسلمان به امريکا قرار داد. اين فرمان ترامپ به دنبال تصميم ديوان عالي امريکا از روز پنج شنبه اعمال خواهد شد. ديوان عالي اجازه اجرايي شدن بخش هايي از يک فرمان صادره از سوي رئيس جمهور را مي دهد.
ولي وضعيت در اروپا متفاوت است. در حالي که شرکت ايرباس بايد منتظر صدور مجوز امريکا باشد، زيرا برخي از قطعات هواپيماهاي آن ساخت امريکا هستند، واشنگتن از اهرم فشار مشابه بر ديگر شرکت هاي سرازير شده به بازار هشتاد ميليون نفري ايران برخوردار نيست. شرکت زيمنس آگ يک توافق ١,٦ ميليارد دلاري براي ساخت واگن و بهسازي خطوط ريلي ايران امضا کرده است. شرکت Vodafone Group Plc درکنار يک شرکت ايراني مخابرات اين کشور را نوسازي خواهد کرد و شرکت Nestle SA کارمندان خود در تهران را افزايش مي دهد.
فدريکا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، روز ١٣ ژوئن اظهار داشت حتي اگر ترامپ خواستار خروج از توافق هسته اي باشد، اتحاديه اروپا اجراي کامل آن را ضمانت خواهد کرد.
با اينکه افکار عمومي در ايران از منافع محدود توافق هسته اي اظهار ناخرسندي کرده اند، رئيس جمهور حسن روحاني که توافق هسته اي را امضا کرده است، بارديگر در انتخابات ماه گذشته با اختلاف چشمگيرآراء بر رقيب خود پيروز شد. رقيب آقاي روحاني يک چهره تندرو بود که از او انتقاد مي کرد که درخلال مذکرات هسته اي بيش از آن چه که کسب کرده، امتياز داده است . اقتصاد ايران دوباره در حال رشد است و صادرات نفت– بيشتر به علت از سرگيري خريد نفت ازسوي اروپا - دوبرابر شده است .
طرف غيرمنطقي
ويليام برنز مي گويد آقاي روحاني و وزير امور خارجه او يعني محمد جواد ظريف "به خوبي درحال فاصله انداختن بين اروپا و امريکا هستند، گويي که ما طرف نامعقولي هستيم. آنها همچنين بين ما و کشورهاي چين و روسيه نيز فاصله انداخته اند." اين دو کشور نيز از جمله امضا کنندگان توافق هسته اي هستند.
در همين حال، نقاط بحران کافي درخاورميانه وجود دارد که مي تواند خسارت هاي بيشتري بر توافق هسته اي وارد آورد. عربستان سعودي که منتقد اصلي ديپلماسي هسته اي دولت اوباما بود، فعاليت هاي ضد ايراني خود را تشديد کرده است.
سعودي ها روابط ديپلماتيک خود با قطر را قطع و روابط دوستانه اين کشور با ايران را علت آن ذکر کرده اند- ترامپ از اين اقدام عربستان حمايت کرده است، اگرچه برخي مقامات ديگر دولت امريکا در اين اين زمينه احتياط بيشتري از خود نشان داده اند. ائتلاف به رهبري عربستان سعودي درحال مبارزه با شبه نظاميان متحد تهران در يمن است. در اوايل ماه جاري نيروهاي سعودي به سوي يک قايق ايراني تيراندازي و سرنشينان آن را دستگيرکردند. عربستان گفته است که اين افراد از اعضاي سپاه پاسداران ايران هستند و ايران مي گويد آنها ماهيگير بوده اند.
و هنگامي که ايران در روز هفتم ژوئن براي نخستين بار از سوي دولت اسلامي داعش مورد هدف قرار گرفت، انگشت اتهام خود را فوراً به سوي عربستان نشانه روفت و چندين فروند موشک به سوي اهداف مربوط به نيروهاي جهادي در سوريه شليک کرد. در همان روز ، خلبان هاي امريکايي يک فروند هواپيماي متعلق به نيروي هوايي رژيم رئيس جمهور بشار اسد متحد ايران را در سوريه سرنگون کردند.
تريتا پارسي نويسنده کتاب "کم شدن يک دشمن : اوباما، ايران و پيروزي ديپلماسي" و يک چهره برجسته امريکايي ايراني تبار و هوادار توافق هسته اي، مي گويد گرايش هرچه بيشتر ترامپ به سوي رهبري تازه در عربستان سعودي و عدم تمايل او به ايجاد رابطه با ايران، به اين باور مي افزايد که راهبرد دولت او " لزوماً از اعتبار انداختن توافق هسته اي در عين تظاهر به حفظ آن است."
پارسي مي گويد:"براي تداوم اعتبار توافق هسته اي براي مدتي طولاني، بايد حداقل شاهد اندک نشانه هاي مثبت در روابط ميان امريکا و ايران باشيم. اکنون هيچ اتفاق مثبتي روي نمي دهد."