چاپ

راه نو- محمدعلی شیانی، در گزارشی در المانیتور (آمریکا)، نوشت:
پس از ماه ها افزایش سخنان خصمانه درباره «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) که در سال ٢٠١٥ به دست آمد، رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا، قرار است در نخستین دیدار رو در روی خود با محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، دور یک میز بنشیند. دو طرف در ٢٠ سپتامبر در نشستی که در سطح وزرای کشورهای عضو "کمیسیون مشترک" در نیویورک برگزار می شود، با یکدیگر دیدار خواهند کرد؛ "کمیسیون مشترک" هیأتی است که برای حل اختلافات کشورهای امضا کننده توافق هسته ای، در این توافق پیش بینی و ایجاد شد.
خط مشی جنگ طلبانه دولت ترامپ همان طور که انتظار می رفت، واکنش ستیزه جویانه ایران را در پی داشته است که البته تعهد آقای حسن روحانی، رئیس جمهور این کشور، به این که ایران در نقض توافق پیش دستی نخواهد کرد، این واکنش ها را محدود کرده است. اما گذشته از آزردگی ایران از ادبیات مقامات آمریکایی، تیلرسون خود جدای از همه، ایران را آزار داده است.
در ماه ژوئن، تیلرسون با این اظهار نظر خود در "کمیته روابط خارجی" مجلس نمایندگان، که آمریکا به سیاست تغییر رژیم در ایران باز گشته است، خشم این کشور را برانگیخت؛ تیلرسون در این کمیته گفت: «سیاست ما در قبال ایران ..... تلاش برای حمایت از عناصری در داخل این کشور است که به انتقال مسالمت آمیز حکومت آن بیانجامد.» تیلرسون به تازگی و در ١٤ سپتامبر نیز به خبرنگاران گفت ایران «آشکارا به تعهداتی که بر اساس توافق هسته ای از این کشور انتظار می رود، عمل نمی کند».
با وجود این تیلرسون به طور علنی اعلام کرده است که وی «در مسائلی همچون "برجام" با دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، اختلاف نظر دارد» و در همین حال در ماه می تصریح کرد: «به طور قطع» وی و ظریف «در زمان مناسب گفتگو خواهند کرد».
با نزدیک شدن به ٢٠ سپتامبر، اکنون به نظر می رسد واشنگتن می خواهد این پیام را منتقل کند که دیدار قریب الوقوع ظریف و تیلرسون ابتکار وزارت امور خارجه آمریکاست. "بلومبرگ" در ١٣ سپتامبر به نقل از یکی از مقامات عالی رتبه وزارت امور خارجه آمریکا، گزارش داد که آمریکا «از وزرای امور خارجه کشورهایی که در مذاکرات هسته ای به این توافق دست یافتند، دعوت کرده است در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد که قرار است در نیویورک برگزار شود، با یکدیگر دیدار و درباره کاستی ها و نواقص این توافق بحث و تبادل نظر کنند. اما این روایت از وقایع برخلاف گزارش های پیشین درباره درخواست ایران و روسیه برای برگزاری چنین نشستی است.
یکی از مقامات برجسته ایران که به شرط فاش نشدن نامش با "المانیتور" مصاحبه کرد، موضوع طرح درخواست برگزاری نشست ٢٠ سپتامبر از سوی رکس تیلرسون را رد کرده و گفت: «درخواست برگزاری چنین نشستی ابتدا از سوی ایران و با هدف بررسی شکایت های این کشور از تخلفات آمریکا مطرح شد؛ نه برعکس.» این منبع خبری در ادامه گفت: «تصمیم برای طرح درخواست برگزاری این نشست به صورت گذرا در نشست پیشین "کمیسیون مشترک" در وین گرفته شد.» شایان ذکر است که نشست پیشین "کمیسیون مشترک" در سطح معاونان وزرا در اواخر ژوئیه در پایتخت اتریش برگزار شد؛ آن نشست دومین باری بود که پس از روی کار آمدن ترامپ اعضای "کمیسیون مشترک" گرد هم آمدند.
این منبع ایرانی در ادامه مخالفت با شرح ما وقعی که از سوی وزارت امور خارجه آمریکا بیان شده است، گفت: «آمریکا مشارکت خود را در نشست ٢٠ سپتامبر "کمیسیون مشترک" تا روز سه شنبه یا چهارشنبه اعلام نکرد.»
در حالی که به نظر می رسد این موضوع که چه کسی درخواست برگزاری نشست را مطرح کرده است، مجادله ای پیش پا افتاده باشد، اما با توجه به تأثیر آن عواملی مهم در پس آن نهفته است. سیاست داخلی (که تا حد زیادی الهام گرفته از مردمی است که به طور متغیر از دهه ها خصومت دو طرفه تأثیر پذیرفته اند) به مقدمه چینی، مدیریت و پیامدهای نشست ٢٠ سپتامبر شکل می دهد. جالب است که در دوره ریاست جمهوری ترامپ، این مسئله هم در ایران و هم در آمریکا مصداق یافته است. برای هر کدام از این دو طرف این که بتواند طرف دیگر را به نشست ٢٠ سپتامبر بکشاند، در واقع اتفاق خوبی است.
این نشست از این نظر که نخستین باری است که دیپلمات های ایرانی و آمریکایی رو در روی هم می نشینند، از اهمیت نمادین برخوردار است. با این که در خلال مذاکرات هسته ای سال های ٢٠١٣ تا ٢٠١٥ آن قدر تعداد دیدارهای محمد جواد ظریف و جان کری، وزیر امور خارجه پیشین آمریکا، زیاد شده بود که دیگر خبر چندان مهمی به شمار نمی رفت، اما در سال ٢٠١٧، نشست های میان ایران و آمریکا در سطح وزرا در عمل به حالت قبل بازگشته و به تابو تبدیل شده است.
علاوه بر آن و شاید مهم تر از این، نشست ٢٠ سپتامبر فرصتی طلایی را هم برای ایران و هم برای آمریکا فراهم می کند که بتوانند به شکلی آبرومندانه از دور تسلسل سخنان تنش زا رهایی یابند یا کمتر تنش زدایی کنند؛ اما چگونه؟
در زمانه ای که تعاملات میان سیاست داخلی و سیاست خارجی در روابط تهران و واشنگتن منعکس شده است؛ این نشست فرصتی را برای ترامپ فراهم می کند که بتواند کاری را انجام دهد که به نظر می رسد بسیار دوست دارد: گفتن این موضوع به حامیان خود که وی کاری را انجام داده است که رئیس جمهور باراک اوباما هرگز انجام نداد؛ یعنی کشاندن ایران به "کمیسیون مشترک" به علت تخلفات این کشور. از سوی دیگر، دولت آقای روحانی به جای تضعیف شدن در نتیجه چنین سخنانی می تواند با این استدلال که «توافق سازنده» او اجماع بین المللی گذشته را بر ضد ایران شکسته است، مدعی پیروزی در داخل کشور شود. در همین راستا به جای هدف حملات قرار گرفتن به علت درخواست برگزاری نشست ٢٠ سپتامبر (یا فرا خوانده شدن به این نشست)، برتری در این است که گفتمان ایران به این توجه خواهد کرد که چرا تیلرسون به احتمال زیاد خواستار رأی گیری کمیسیون مشترک درباره «نقض» برجام از سوی ایران نمی شود.
شکست در مغتنم دانستن و استفاده از این فرصت «برد» برای قبولاندن در داخل کشور (هم از سوی ایران و هم آمریکا) فرصتی را که برای تغییر گفتمان عمومی مربوطه به وجود آمده است، به ویژه با توجه به نزدیک شدن ضرب الاجل ١٥ اکتبر برای تأیید پایبندی ایران به «برجام» از سوی ترامپ و جمع بندی نتایج مرور سیاست کلی تر واشنگتن درباره ایران، از بین می برد.
توافق هسته ای با تلفیق عوامل ویژه و منحصر به فردی، از جمله تصمیم متقابل امضا کنندگان برای کنار گذاشتن ذهنیت همه یا هیچ به نفع راه حل های برد – برد امکان پذیر شد. به همین ترتیب، پایبندی ایران به توافق مهم هسته ای فقط از طریق استفاده فوری از فرصت های تنش زدایی تضمین خواهد شد که در آن فقط برنده وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، درست همان طور که احتمال تسلیم ایران در برابر محدودیت های سخت تر در صورت افزایش فشارها وجود ندارد، این احتمال نیز وجود ندارد که آمریکا نیز به علت پایبندی به تعهدات خود بر اساس برجام منزوی شود. فقط درک نیاز به راه حل های آبرومندانه، می تواند تبدیل شدن برجام از بار به فرصت را تسهیل کند و اهمیتی ندارد که «حق» با کدام گروه است.