چاپ

راه نو- روزنامه فیگارو (فرانسه)، در گزارشی به زوایای پنهان جنگ سرد ایران و عربستان سعودی پرداخت.

بحران ناشی از استعفای سعد حریری، نخست وزیر لبنان، تازه ترین تحول رقابت فزاینده بین دو قدرت منطقه ای یعنی عربستان سعودی و ایران که صحنه آن لبنان و نیز یمن، عراق و سوریه است. باید به پنج موضوع درباره اهداف این زورآزمایی برای نفوذ بپردازیم.
چرا این تنش از سرگرفته شد؟
عربستان سعودی، سردمدار وهابیت، و جمهوری اسلامی ایران، شیعه، روابط دیپلماتیک خود را در سال ٢٠١٦ قطع کردند و در مبارزه برای افزایش نفوذ خود از جناح های رقیب در لبنان، عراق، سوریه و یمن حمایت می کنند. از چهارم نوامبر تا کنون با استعفای سعد حریری، نخست وزیر لبنان که از ریاض ایران را از طریق حزب الله، جنبش شیعه تحت حمایت تهران، به مداخله در لبنان متهم کرد، تنش دو کشور از سر گرفته شد. زمانی که ولیعهد سعودی، محمد بن سلمان، با مقصر دانستن تهران در پرتاب موشک شورشیان حوثی یمن به نزدیک ریاض، ایران را به حمله به کشورش متهم کرد، این تنش شدت یافته است. تهران هر گونه دخالت را رد کرد و از سعودی ها خواست تا با آتش بازی نکنند و مراقب «قدرت» ایران باشند.
رقابت ایران و سعودی ناشی از چیست؟
علاوه بر دشمنی دیرینه بین ایرانی ها و اعراب، با وقوع انقلاب در ایران در سال ١٩٧٩ و تاسیس جمهوری اسلامی در این کشور که منادی پیام انقلابی و آزادی مردمی و به شدت ضد امریکایی است، پادشاهی محافظه کار سعودی متحد امریکا، ایران را تهدیدی علیه خود می داند و چنین احساسی رقابت بین ریاض و تهران را شدت بخشیده است. ریاض یکی از تامین کنندگان مالی مهم صدام حسین در طول جنگ ایران و عراق (١٩٨٠-١٩٨٨) بود. کلمان ترم، پژوهشگر موسسه بین المللی مطالعات راهبردی، که از نظر وی رقابت بین ایران و عربستان در درجه اول «جغرافیایی راهبردی» است، فاش ساخت که با تضعیف عراق پس از جنگ خلیج ]فارس[ (١٩٩١) ، عربستان سعودی و ایران «دو قدرت مهم منطقه ای» شدند. ریاض نفوذ منطقه ای فراینده ایران را با جنگ در عراق و سوریه و ادامه روند برنامه بالستیک ایران را همچون تهدیدی برای امنیت خود می بیند. از نظر ایران که معتقد است با پایگاه های امریکایی احاطه و با زرادخانه هایی که توسط همسایگانش با امریکا ساخته شده ، تهدید شده است، توسعه موشکی، اقدامی کاملاً دفاعی محسوب می شود.
چه عواملی به تشدید تنش ها کمک می کند؟
کلمان ترم با نام بردن از صحنه های جنگ در عراق، سوریه و یمن می گوید: «نخستین علت تنش های کنونی مربوط به جنگ نیابتی بین ایران و عربستان سعودی است.» از نظر مکس آبرامز، استاد دانشگاه نورث ایسترن بوستون و کارشناس مسایل امنیت بین المللی، با تضعیف اخیر گروه جهادی داعش در عراق و سوریه، رقابت «سعودی و ایران حتی بارزتر شده است.» او می گوید که این رقابت «سازمان دهنده اصلی اتحاد ها در خاورمیانه شده و شبیه به جنگ سرد است که کشورها را به دو اردوگاه تقسیم کرده است.» از نظر کلمان ترم «رسیدن دونالد ترامپ به ریاست جمهوری امریکا، انرژی های ضد ایرانی را در شبه جزیره عربی آزاد کرد» زیرا واشنگتن «از متحد سعودی خود طرفداری» و با ایران مخالفت می کند. سیاست امریکا متمایز از سیاست دولت باراک اوباما (٢٠٠٩-٢٠١٧) است که با امضای توافق تاریخی بر سر مساله هسته ای ایران مشخص شده است.
اختلاف بین شیعیان و سنی ها در این مبارزه قدرت چه نقشی ایفاء می کند؟
کلمان ترم خاطر نشان می سازد که پس از اشغال عراق در سال ٢٠٠٣ توسط امریکا که یک قدرت شیعی را در بغداد به وجود آورد «به خصوص پس از بهار عربی سال ٢٠١١» ، این تنش های مذهبی «به عنوان پارامترهای مهم رقابت ایران و سعودی پدیدار شدند.» او با اشاره به حمایت تهران از خواسته های اقلیت های مهم شیعه در کشورهای پادشاهی در مطنقه خلیجفارس افزود: «کشورهای عرب همچون کشورهای آسیب پذیر معرفی شدند و ایران به عنوان تهدید اصلی برای ثبات منطقه تعریف شد.»
چگونه ممکن است این بحران تغییر یابد؟
گراهام گریفت، تحلیلگر دفتر شورای کنترل خطر، می گوید: «عربستان سعودی تلاش خواهد کرد برای بسیج حمایت ها از تحریم های بیشتر بر ضد برنامه بالستیک ایران، از پرتاب موشک از سوی حوثی ها، بهره برداری کند . » او می گوید: «اما آغاز درگیری منطقه ای گسترده تر بعید است.» کلمان ترم نیز با یادآوری این که «ایران تجربه دردناک جنگ با عراق را دارد» می گوید: «به نظر می رسد خطر زورآزمایی به علت ترس از جنگ کاهش یافته است.» عربستان سعودی نیز از مارس ٢٠١٥ در راس ائتلاف نظامی برای جلوگیری از پیشروی شورشیان حوثی در باتلاق یمن گرفتار شده است».از نظر شرکت مشاوره خطر سیاسی گروه اوراسیا «رجز خوانی های سعودی لزوما به به معنی جنگ طلبی نیست». اما محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، که اکنون برای «تحکیم موقعیت خود» قوانین را در پادشاهی محافظه کار افراطی تغییر داده است، از استدلال «ملی گرایی» بر ضد ایران می تواند استفاده ابزاری کند.