چاپ

راه نو- نشریه ایزوستیا (روسیه)، در گزارشی نوشت:
در پی بروز اعتراضات در فلسطین، نشست بزرگ رهبران مسلمان در استانبول برگزار شد. شرکت کنندگان در سازمان همکاری های اسلامی متشکل از ٥٧ کشور به طور رسمی، قرار دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در راستای به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل را محکوم کردند. سیاستمداران عربی، نمایندگان ترکیه، ایران، مالزی و اندونزی جهان را به نشان دادن سرسختی و قاطعیت در رابطه با دولت یهودی و به رسمیت شناختن بیت المقدس شرقی به عنوان پایتخت فلسطین فرا خواندند. اتحادی را که در زمینه ای از برگزاری این اجلاس تشکیل می یابد، می توان اتحاد سنی – شیعه نامید، زیرا شامل مسلمانانی از دو شاخه مذهبی دین اسلام می باشد. تهران و آنکارا که روابطشان با آمریکا از مدت ها پیش، رو به افت است، از این توسعه شتاب زده رویدادها به شدت سود می برند. قرار ترامپ پیرامون مسئله بیت المقدس، برای مخالفان آمریکا امکان اعلام رهبری خود در جهان اسلام را فراهم می سازد.
«اردوغان باور دارد که آمریکا می خواهد او را سرنگون کند»
به رغم آن که از روز ٦ ماه دسامبر، یعنی زمانی که آمریکا با اعلام این شهر مقدس به عنوان پایتخت اسرائیل موافقت کرده است، یک هفته می گذرد، اما خشم و انزجار در خاور نزدیک آرام نگرفته است. در اسرائیل، برگزاری «روز خشم» که در روز ٨ ماه دسامبر اعلام شد، با اعتراضات جمعی همراه بود. چه در جهان اسلام (پاکستان، مالزی، اندونزی) و چه در خارج از مرزهای جهان اسلام – در فرانسه و آلمان، تعداد کثیری از مخالفان علیه این قرار دست به اعتراضاتی زدند. در اردن، اعتراضات زیر پرچم جنجالی برای اسرائیل یعنی «بیت المقدس عربی» برگزار شد و در برلین، پرچم دولت یهودی را به آتش کشیدند.
در این اوضاع حساس و بروز خشم و تنفر همگانی مسلمانان، اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، نقش مدافع بیت المقدس را عهده دار شده است. در روزهای اخیر، این رئیس جمهور تنها کشور مسلمان در ساختار ناتو اغلب، بیانات ضد آمریکایی ایراد می کند که متحدان رسمی وی را به هراس انداخته است.
آلکسی ماکارکین، سیاست شناس و معاون مدیر مرکز فن آوری های سیاسی، اوضاع جاری را چنین توصیف کرد: «اردوغان بر این باور است که در پشت تلاش برای تحقق کودتای نافرجام در تابستان سال ٢٠١٦ میلادی، آمریکا قرار گرفته بود. برکناری مایکل فلین، مشاور سابق رئیس جمهور امریکا در امور امنیت ملی، که با ترک ها نزدیک بود نیز در روابط دو جانبه تأثیر بسیار منفی داشته است. از آن زمان، روابط واشنگتن و آنکارا به شدت رو به وخامت است».
در جریان اجلاس پیرامون بیت المقدس در استانبول، اردوغان ابتکار عمل سیاسی غیر منتظره ای را اعلام کرد: از تشکیل «اتحاد جدید» بزرگ کشورها در دفاع از حقوق فلسطینی ها برای تملک بخشی از این شهر مقدس سخن گفت. چنین اتحادی فقط در صورت پیدایش نرمش در اختلافات چندین قرنی سنی – شیعه که جهان اسلام را تکه تکه کرده است، می تواند واقعیت پیدا کند. در آنکارا در قبال این چشم انداز نگاه مثبتی دارند، زیرا مهمان افتخاری این دیدار استانبول نیز [آقای] حسن روحانی، رئیس جمهور شیعه ایران، بوده است.
عربستان سعودی نگران بروز اعتراضات
خشم و انزجار احساسی که در حال حاضر، سراسر جهان اسلام را فرا گرفته است، اگرچه به طور موقت، اما باعث تحکیم مواضع برخی از کشورهای منطقه و تضعیف مواضع دیگر کشورها می شود. عربستان سعودی جزء کشورهای بازنده است که دولتش بر ادامه مناقشه سنی – شیعه پافشاری دارد. اتحاد تمامی مسلمانان علیه آمریکا و اسرائیل، برای ریاض، چشم انداز ناخوشایندی را می گشاید.
دقیقاً به همین علت، کشور پادشاهی عربستان سعودی به صورت غیر منتظره ای، با اعزام فقط یکی از وزیران کابینه خود به استانبول، سطح حضور خود در کنفرانس سازمان همکاری های اسلامی را کاهش داد. گام نمادین مربوط نیز با سخنان سرزنش آمیز از سوی مولود چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، برداشته شد که از «ترس و بزدلی» برخی از کشورهای عربی در جریان بروز این بحران نوظهور سخن گفت.
سمن باغداساراف، مدیر مرکز مطالعات خاور نزدیک و آسیای میانه، در گفتگویی با خبرگزاری «ریانووستی» این رویکرد میانه روی عربستان سعودی در قبال فلسطین را با به قدرت رسیدن شاهزاده محمد بن سلمان مرتبط دانست. این کارشناس معتقد است: «این سیاستمدار جوان برای مدرنیزه کردن کشور تلاش می کند و از نظر او، رویکرد قدیمی ضد فلسطینی چندان خوشایند نیست. او ایران را دشمن می داند و فقط برای تمرکز تمامی قدرت و نیرو برای رویارویی با این کشور آمادگی دارد». پیشتر، در رسانه های گروهی این خبر منتشر شده بود که ولیعهد سعودی به ظاهر، از جنبش فلسطینی به رسمیت شناختن یک شهر دیگر به جای بیت المقدس به عنوان پایتخت خود را درخواست کرده بود. خودگردانی فلسطین که با مشکلات مالی مواجه است، از جمله، به پول های سعودی ها نیز نیاز دارد.
«سیاستمداران عربی نمی خواهند به سرنوشت سادات گرفتار شوند»
بسیاری از سیاست شناسان تشکیل بلوک سنی – شیعه را که در پشت آن قرابت ترکیه و ایران قرار دارد، پدیده موقتی می دانند که با تشدید احساسات معترضان ضد آمریکایی مرتبط است. بوریس دولگوف، عرب شناس و کارمند علمی ارشد انستیتوی خاور شناسی، گفت: «منافع دو مذهب دین اسلام به شدت از هم دیگر متفاوت است و اتحاد میان آنها می تواند فقط موقتی باشد». به گفته او، به موازات افت این احساسات، عامل اقتصادی روی کار خواهد آمد. این کارشناس می گوید: «بسیاری از کشورهای عربی مانند مصر و یا اردن، به کمک های آمریکا وابسته هستند. این امر در رابطه با خودگردانی فلسطین نیز مطرح است که بسیار فعالانه، در اعتراضات مشارکت دارد». به اعتقاد این محقق، از سوی دیگر، «تقویت مراکز قدرت منطقه ای – ایران و ترکیه – نیز موقتی می باشد. و البته، آمریکا ناگزیر خواهد شد، این امور را در نظر داشته باشد».
به اعتقاد آلکسی ماکارکین، «اقدامات سیاستمداران اسلامی ریشه در «حکایت سادات» دارد – در سال ١٩٨١ میلادی، انور سادات، رئیس جمهور مصر، توسط تندروهای اسلامی کشته شد که به خاطر قرابت با اسرائیل از دست او خشمگین بودند. یادآوری این موضوع، بسیاری را به ایراد سخنان بسیار تندتر از آن چه که به واقع احساس می کنند، ناگزیر می سازد.
این کارشناس می گوید: «این سیاستمدار قهرمان مبارزه ضد اسرائیلی به شمار می رفت، اما با دولت یهودی صلح کرد و بعد از آن، تروریست ها او را از میان برداشتند. در داخل جهان سیاسی عرب، در رابطه با میزان اولویت مسئله فلسطین، اختلاف نظرهای بزرگی مطرح است، اما در این خصوص، هیچکس با بی احتیاطی، سخن نخواهد گفت».
به همین دلیل، در مجموع، قرابت آینده سنی – شیعه در گرو چگونگی روابط میان تهران و آنکارا قرار خواهد گرفت که بنا به شرایط حاضر، به یکدیگر نزدیک شده اند. ایران و ترکیه در سوریه عرصه های نفوذی را میان خود تقسیم کرده اند و به اتفاق یکدیگر، علیه استقلال کُردها و مشی سیاست خارجی آمریکا سخن می گویند. قرار دونالد ترامپ پیرامون مسئله فلسطین نیز هر دو کشور را به یکدیگر نزدیک تر می کند.