چاپ

راه نو- المانیتور (امریکا) در تحلیل خود با طرح این سئوال که «آیا تصمیم ترامپ درباره بیت المقدس به نفع ایران است؟» نوشت:
پیامد تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در ٦ دسامبر برای به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل کم کم احساس می شود و به نظر می رسد تهران برای سرمایه گذاری روی آن آماده است.
اگر چه در ١٥ دسامبر، چهار فلسطینی در درگیری با نیروهای امنیتی اسرائیل در کرانه غربی و نوار غزه کشته شدند، اما این که فکر کنیم واکنش به تصمیم ترامپ درجاتی از خشونت در «خیابان عربی» در دوهفته بعد است، اشتباه است.
همان طور که داود کتاب می نویسد، تصمیم آمریکا [برای به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل] اعراب را در رده های مختلف متحد کرده و بیت المقدس را در صدر برنامه ها و مسائل جهان اسلام قرار داده است. دیگر در نشست های سران کشورهای عربی و اسلامی، سخنرانی های معمول و بیانیه های نهایی درباره بیت المقدس کفایت نمی کند. مسلمانان سراسر جهان و به ویژه مسلمانان در خاور میانه، ممکن است در نهایت از سران حاکم بر کشورهای خود بخواهند در برابر این شکست مفتضحانه در رهبری خود پاسخگو باشند. این دو هفته در واقع آغاز یک آغاز است. این بحران رشته ای است که سر دراز خواهد داشت.
تصمیم دونالد ترامپ برای جهاد اسلامی که به احتمال زیاد در افزایش حملات راکتی از غزه به اسرائیل دست دارد، فرصتی بادآورده بود. شلمی الدار این طور توضیح می دهد: «در مقابل حماس که ترجیح داده است در موضوع بیت المقدس نقش منفعلانه تری را ایفا کند، منابع دستگاه امنیتی اسرائیل حاکی از اقدامات عملیاتی فعالانه تر از سوی جهاد اسلامی است. درست است، این سازمان مسؤولیت حملات موشکی به اسرائیل را نپذیرفت؛ اما نوع موشک هایی که این هفته دو بار به اشکلون پرتاب شد، نگاه ها را متوجه جهاد اسلامی می کند. با این که حماس سازمان های جهادی را تهدیدی واقعی برای حاکمیت خود و حکومت بر غزه می داند، اما روابط نزدیکی با جهاد اسلامی دارد. برآورد می شود شاخه نظامی سازمان کوچک و شبه نظامی جهاد اسلامی، موسوم به گردان های قدس بین ١٠٠٠ تا ١٥٠٠ رزمنده مسلح داشته باشد. حماس این نیرو ها را «برادران مسلح» خود می داند.
الدار افزود: «ائتلاف نظامی میان این دو سازمان در خلال این سال ها فراز و فرودهایی را نشان داده است؛ اما حماس هرگز برای خلع سلاح جهاد اسلامی تلاش نکرده است. دو علت برای این موضوع وجود دارد: هر دو گروه از حمایت یک متحد، یعنی ایران، برخوردارند و همکاری میان شاخه های نظامی هر دو گروه در خدمت اهداف حماس بوده است. می توان حدس زد که دو سازمان در پروژه حفر تونل های زیرزمینی با یکدیگر همکاری دارند. در مواقع بحران، زمان رویارویی با تهدید های اسرائیل، حماس و جهاد اسلامی با یکدیگر همکاری می کنند. آن ها نیرو ها را ترکیب و مواضع خود را هماهنگ می کنند.»
الدار این طور نتیجه گیری می کند: «اعلامیه ترامپ درباره بیت المقدس تفاهم پنهان میان دو گروه را بر هم زد و جنگ آن ها را بر سر افکار عمومی در نوار غزه احیا کرد. در حالی که جهاد اسلامی این تحولات را فرصتی برای در دست گرفتن رهبری مبارزات فلسطین می داند، حماس خود را در وضعیت بغرنجی می بیند. از یک سو، می خواهد از جنگی تمام عیار با اسرائیل خودداری کند و از سوی دیگر، می خواهد مردم فلسطین حماس را عامل از دست رفتن بیت المقدس بدانند (و حتی مانع از تلافی جویی دیگر سازمان ها شوند). این ننگی است که حماس نمی تواند آن را تحمل کند و شاید به این دلیل باشد که موشک هایی که این هفته به اسرائیل پرتاب شدند به احتمال زیاد با توافق پنهان حماس شلیک شده باشند.»
ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، یکی از ارزشمندترین متحدان واشنگتن، از این تصمیم متحیر شده است. عسامه الشریف گزارش می دهد که اردن «اقدام ابهام آمیز آمریکا را در به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل که در آن به نام بیت المقدس شرقی اشاره نشد و فقط به آزادی عبادت در شهر قدس به عنوان تهدید برای نقش خود این کشور به عنوان متولی اماکن اسلامی و مسیحی در این شهر اشغال شده، اشاره کرد.»
شریف گفت: «نگرانی های عبدالله فراتر از آثار بی درنگ اعلام این تصمیم از سوی ترامپ است که در اردن آن را وارد کردن ضربه ای مرگبار بر راه حل دو کشوری تلقی کند. تشدید تعرض دیپلماتیک اردن بر ضد مهمترین حامیان مالی و نظامی پایه و اساس نگرانی این کشور را از پیامدهای اقدام آمریکا در طولانی مدت تشکیل می دهد.
از زمانی که پدر عبدالله ، یعنی ملک حسین، از اشغال کویت به دست صدام حسین، رهبر عراق، در سال ١٩٩٠ حمایت کرد، تصمیم ترامپ درباره بیت المقدس بزرگترین چالش در روابط آمریکا و اردن بوده است. پادشاهی اردن روی لبه تیغ قرار دارد و نمی تواند خشم شهروندان خود را درباره این مورد نادیده بگیرد. عبدالله نمی تواند «گزینه اردن» برای فلسطین را تحمل کند؛ زیرا هم اکنون نیز نیمی از جمعیت اردن فلسطینی اند؛ وی در عوض «ترجیح داده است از طریق دیپلماسی همیشه تهاجمی بر خواسته های خود بیافزاید و به همین علت است که از محمود عباس حمایت می کند که مواضع ضد آمریکایی افراطی اتخاذ کرده است. اما پرسش مهمی که در این جا مطرح می شود، این است: پادشاه اردن در مخالفت با اقدام آمریکا و به ویژه ترامپ، تا کجا باید پیش برود؛ با توجه به این که با خطر واکنش شدیدی همراه است که ممکن است به رابطه راهبردی با واشنگتن آسیب برساند؟ در حالی که اردن روز به روز به کمک اقتصادی و نظامی آمریکا وابسته تر می شود، و این کمک ها ١,٢ میلیارد دلار در سال ٢٠١٧ برآورد می شود و عمان و واشنگتن به دنبال تحکیم توافق امنیتی بلند مدتی هستند، اقدام پادشاه در بهترین حالت هم خطرپذیری به نظر می رسد.
در همین حال، روابط ترکیه و آمریکا به سردی گراییده است و حتی می توان فکر کرد به پائین ترین سطح ممکن رسیده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، خواستار برگزاری «نشست فوق العاده» اعضای سازمان همکاری اسلامی در استانبول در ١٣ دسامبر در واکنش به تصمیم آمریکا درباره بیت المقدس شد. در همان زمان، اچ آر مک ماستر، مشاور امنیت ملی آمریکا، انگشت اتهام خود را به سوی ترکیه و قطر نشانه رفت و آن ها را حامیان اصلی «اندیشه اسلام گرای رادیکال» خواند. وزیر امور خارجه ترکیه اظهارات مک ماستر را «بی اساس» و «به دور از واقعیت، عجیب و غیر قابل قبول خواند.»
چنگیز کاندار می نویسد که همه این ابزارها به این معنا است که «تنش میان آنکارا و واشنگتن محتمل تر از دو مورد پیشین است؛ زیرا متحدان آزرده «همکاری راهبردی خود را تقویت می کند.»
و این ما را متوجه ایران می کند؛ کشوری که تصمیم ترامپ درباره بیت المقدس به اتحاد میان عملگرایان و تندرو های آن انجامیده است. رضا مرعشی می نویسد: «آخرین نتیجه دور از انتظار افتضاح به رسمیت دانستن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل، یک بار دیگر این است که ایران بدون این که قدمی برداشته باشد، در موضع قدرت قرار گرفته است.» در واقع، با توقف و بر هم خوردن فرایند صلح، بیشتر جهانیان ترامپ، اسرائیل و عربستان سعودی را به علت پاره پاره کردن منطقه سرزنش می کنند. اما تصمیم ترامپ درباره بیت المقدس فقط تازه ترین نمونه در فهرست بلندبالای گام های اشتباه وی در یک سال گذشته است و ایران روی آن سرمایه گذاری کرده است. این اقدام، آقای روحانی را در موقعیتی قرار داد که در آن وی می تواند دوباره میان هدف اعتقادی جمهوری اسلامی برای مخالفت با اشغال سرزمین فلسطین از سوی اسرائیل و هدف ژئوپلتیک آن برای اجتناب از انزوای بین المللی ارتباط برقرار کند (با توجه به حمایت بین المللی روزافزون از هر دو هدف). شاید ایران انتظار چنین وضعیتی را نداشته است؛ اما اکنون با شادمانی این موهبتی را که واشنگتن، تل اویو و ریاض نصیبش کردند، خواهد پذیرفت.