چاپ

راه نو- روزنامه فرانسوی لزکو در مصاحبه با مصاحبه با امانوئل دوپوی، رئیس موسسه آینده نگری و امنیت اروپا به سیاست خارجی عربستان سعودی و روابط قدرت ها در منطقه پرداخت.
روز دسامبر دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، اعلام کرد آمریکا سفارت خود در اسرائیل را از تل آویو به بیت المقدس انتقال خواهد داد و بدین ترتیب شهر این مقدس را به عنوان پایتخت دولت یهود به رسمیت می شناسد. این تصمیم شورش های واقعی را در جهان عرب و اسلام برانگیخت. عربستان سعودی، قدرت اجتناب ناپذیر سنی و سرزمین دو مکان مقدس مهم دین اسلام (مکه و مدینه) تقریباً واکنشی نشان نداد. آیا به این علت که دیگر به آرمان فلسطین علاقه ای ندارد؟ یا برای این که از ناخشنودی متحدان آمریکایی و اسرائیلی خود که برای مهار ایران به آنها نیاز دارد، نگران است؟ آیا بن سلمان، ولیعهد سعودی، که قدرت مطلق را در پادشاهی وهابی به دست آورده است، یک دستور کار پنهان دارد؟ روزنامه لزکو از امانوئل دوپوی، رئیس موسسه آینده نگری و امنیت اروپا، و مشاور سیاسی سابق نیروهای فرانسوی در افغانستان خواست تا درباره سیاست خارجی سعودی و روابط قدرت ها در منطقه خاورمیانه توضیح دهد.
روزنامه لزکو- اگر عربستان سعودی در برابر تصمیم رئیس جمهور ترامپ درباره بیت المقدس فقط واکنش اندکی نشان داد، آیا منحصراً برای این است که اولویتش ایران است؟
امانوئل دوپوی- آری چنین چیزی وجود دارد. ایران همه توجه بن سلمان را به خود معطوف کرده است. ولیعهد کاملاً از خط مشی و سخنانی پیروی می کند که دونالد ترامپ در ماه می گذشته ایراد کرد و در آن گفت که هدف وی آغاز سیاست تهاجمی مهار ایران است.
اما تصمیم آمریکا درباره بیت المقدس به ویژه بسیار مورد توافق عربستان سعودی است. چند روز قبل از اعلام ترامپ، محمد بن سلمان به فلسطینی ها پیشنهاد داده بود که از بیت المقدس شرقی به عنوان پایتخت خود چشم پوشی کنند و بهتر است که شهر ابودیس، واقع در مرز بین بیت المقدس و کرانه باختری رود اردن را انتخاب کنند. باید بدانیم که محمد بن سلمان فقط منتظر برکناری محمود عباس است. رهبران عرب و مسلمان دیگر معتقدند که دوره ریاست وی پایان یافته است. اما بن سلمان دیگر خط قرمز ندارد. او تنها کسی است که آشکارا برای جانشینی فراخوانده شده است.
چرا به عباس اعتراض می کنند؟
• عباس پیر است. او یک سیاستمدار سازش ناپذیر است. او مخالفت آشکار با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل دارد. باری، بنیامین نتانیاهو از آمریکایی ها، متحد سعودی ها، مجوز را به دست آورده است. از دیدگاه جغرافیای سیاسی، نوعی همگرایی منافع بین جنبش های ارتدوکس و ملی گرای بر سر قدرت در اسرائیل و ولیعهد جوان در مورد عباس وجود دارد.
آیا محمد بن سلمان با رها کردن فلسطینی ها و نزدیک شدن به اسرائیل، با آتش بازی نمی کند؟
• در داخل کشور، از زمانی که به طور آشکار قدرت را به دست گرفته توانسته است شاهزاده هایی را که می توانستند با سیاست وی مخالفت کنند، برکنار کند، به خود اجازه داده است تا با آتش بازی کند. در خارج از کشور، درست است که در مخالفت آشکار با برخی کشورهای عربی و اسلامی، به ویژه ترکیه است که از نظریه جبهه متحد در موضوع فلسطین حمایت می کنند اما مدتی است که دوستی های سنتی در درون جهان عرب، به ویژه پس از جنگ یمن و بحران خلیج [فارس] از بین رفته است. حتی مصر، یکی از وفادارترین متحدان عربستان سعودی، خود را چندان مشتاق ریاض نشان نمی دهد. مصری ها بیش از پیش در کنار مسکو هستند.
بنا بر این آیا روسیه عربستان سعودی را تحت الشعاع قرار می دهد؟
• سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، به مصر، سوریه و ترکیه در اوایل دسامبر نشان داد که وی بیش از پیش در منطقه نفوذ دارد. در خاورمیانه و خاور نزدیک نگاه ها بیشتر به پوتین است تا ترامپ. روسیه جایگزین آمریکا شده است و توانایی این کشور به آن امکان می دهد تا نیازهای سیاسی اقتصادی این کشورها را برآورده سازد. برای مثال شرکت گازپروم در چندین طرح نفتی به ویژه در قطر ١٥ میلیارد یورو سرمایه گذاری کرده است. همچنین ٢٠ درصد از فعالیت شرکت روس نفت، دومین شرکت استخراج نفت روسیه، در دست قطری ها است.
بدین ترتیب آیا ایران تنها رقیب سعودی ها نیست....؟
• خیر، به ویژه که باید ترکیه را نیز در نظرگرفت. از سوی دیگر بن سلمان با واکنش نشان ندادن در مورد وضعیت بیت المقدس به طور کاملاً ناخواسته، هدیه غیرمنتظره ای به رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، داد. تا کنون به نظر می رسید عربستان سعودی، به عنوان بازیگر غیر قابل اجتناب و مسلم رهبری عربی - اسلامی است. اکنون مشاهده می کنیم که در واقع آنکارا مدافع بزرگ فلسطینی ها و مسجد الاقصی شده است. به نظر می رسد از این پس ترکیه به عنوان وحدت بخش ترین عامل در منطقه باشد. اکنون مثلث ایران، ترکیه و روسیه شکل گرفته است. به خوبی دیدیم که روند آستانه (گفتگوهای صلح درباره سوریه تحت حمایت تهران، آنکارا و مسکو) بر روند اجلاس ژنو برتری یافت.
آیا نمی توان گفت که جنگ در یمن یک موفقیت آشکار برای عربستان سعودی است. چرا محمد بن سلمان چنین سرسختی نشان می دهد؟
• تصور می کنم که سعودی ها هر چه بیشتر در برابر حوثی ها و حزب الله (تحت حمایت تهران) مقاومت می کنند، بیشتر در اوج رویارویی با ایران به نظر می رسند و این با وجود به بن بست رسیدن و ویژگی غیرانسانی این جنگ است. به احتمال این جنگ ویتنام عربستان سعودی است. اما ولیعهد سعودی به این ویتنام نیاز دارد تا نشان دهد پایبند به اصول است و تا آخر پیش خواهد رفت. از سوی دیگر او با برکناری کسانی که در راس نظام سعودی بودند، این سیاست خارجی را دوباره زیر سوال برد.
واشنگتن از وی حمایت می کند. این موضوع را در اواسط دسامبر، زمانی که نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد، احساس کرد که مجبور است «شواهد انکارناپذیر» فروش موشک ایران به حوثی ها را نشان دهد، مشاهده کردیم. این ماجرا همانند سال ٢٠٠٣، زمانی که کالین پاول، که در آن زمان وزیر امور خارجه آمریکا بود، در سازمان ملل متحد شواهدی را دال بر این که عراق سلاح های کشتار جمعی را تولید می کند، نشان داده بود.
بدین ترتیب چرا زورآزمایی عربستان سعودی در برابر ایران در سال های اخیر افزایش یافته است. آیا فقط ناشی از این واقعیت است که تهران در جنگ سوریه و عراق توانست اعتبار به دست آورد و این موضوع ریاض را نگران کرده است؟
• نه فقط به این علت. اگر عربستان سعودی تمام این کارها را انجام می دهد، به این علت است که در وضعیتی به نسبت خطرناک پس از سقوط قیمت نفت قرار دارد. باری، ایران یک خطر اقتصادی برای عربستان سعودی است. ایران با کسب اعتبار از توافق هسته ای ژوئیه ٢٠١٥ آنچه را که می خواست با امضاء این توافق با کشورهای دیگر به دست آورد. بازار ایران مورد توجه تمام جهان حتی آمریکا است. خواست ایران مبنی بر بازگشت به میز مذاکرات اوپک را نیز باید به آن افزود، آنچه که خوشایند سعودی ها نیست (زیرا می ترسند که شاهد کاهش بیشتر قیمت نفت باشند).
آیا روابط نزدیک عربستان سعودی با روسیه برای تحمیل تمام سهمیه های نفتی ناشی از آن است...؟
• آری، اما همزمان با آن روسیه خواستار نزدیک شدن روابط با ایران از جمله در زمینه گاز است. ایران، روسیه و قطر حدود ٥٠ درصد از ذخایر جهانی گاز را در اختیار دارند. قطری ها و روس ها بیش از پیش در منطقه درگیر آن هستند.
آنچه که بیانگر تنش های بین عربستان سعودی و قطر است. تا چه زمانی این بحران پیش خواهد رفت؟
• این بحران قطر که هدف از آن تلاش برای قطع رابطه اقتصادی بین قطر و ایران است که در میدان های گازی منطقه با هم مشارکت دارند. اما دامنه آن بسیار فراتر از آن است. از سوی دیگر این تحریم در حال از بین رفتن است. در شورای همکاری خلیج [فارس] همه مایلند که این وضعیت از بین برود.
چرا ائتلاف ضدتروریستی به رهبری عربستان سعودی در تمام این بازی ها برای به دست آوردن نفوذ جای می گیرد؟
• عربستان سعودی به خوبی متوجه شده بود که در بحران سوریه که نمی توانست در حمایت خود از برخی گروه های شورشی مخالف رژیم اسد بسیار فراتر برود، پیروز نخواهد شد. با دخالت روسیه در سوریه و پیروزی های رژیم سوریه در برابر داعش، اوضاع کاملاً تغییر کرد. عربستان سعودی یکی از حامیان اصلی مبارزه با تروریسم شد. ما شاهد حمایت مالی عربستان در مبارزه با جنبش های نزدیک به القاعده – که خود عربستان به شیوه ای ایجاد کرده بود - بودیم و برخی جنبش ها وجود داشته اند که عربستان از سال های ٩٠ آن را تأمین مالی می کرد. عربستان تلاش کرد تا آتش هایی که برافروخته بود، خاموش کند. این موضوع خوبی است، اما باید روزی به اولویت مسئولیت ها اندیشید. وانگهی عربستان سعودی به این ائتلاف با اندکی تأخیر رسید. ترک ها قبل از این که ایرانی ها بازیگران مهمی در کنار روس ها در برابر داعش باشند، به آن اندیشیدند.
آیا این واقعیت که محمد بن سلمان به «اسلام معتدل» فرامی خواند، می تواند برای عربستان به عنوان شیوه ای برای حفظ جایگاه مرجع در زمینه مذهبی در حالی که مدرن می شود، تعبیر شود؟
• آنچه که محمد بن سلمان می گوید مغایر با واقعیت و اسلام وهابی است. سال گذشته کشورش حدود ٨ میلیارد دلار برای دیپلماسی مذهبی و حمایت از سازمان های فرهنگی یا تبلیغی صرف کرد. تصور می کنم که عربستان سعودی تا حدودی به امارات متحده عربی که با تشکیل مجمع عقلا و تأسیس سازمان هایی مانند موسسه ثواب (برای مبارزه با تروریسم و تبلیغات داعش) به کمک صندوق های آمریکایی، ضد حمله، را راه اندازی کرده است، حسادت می ورزد.