چاپ

راه ترقی- تار و پود نفت همواره با زیر و بم سیاست گره خورده است، به طوریکه در هر صحنه سیاسی نفت به عنوان بازیگر اصلی نقش آفرینی می‌کند. این بار هم خروج آمریکا از برجام نفت از این قاعده مستثنی نبود و باز هم سیاست بر نفت سایه انداخت، زیرا ترامپ سناریوی تحریم ایران را بر پایه نفت چیده است و برای تحقق این سناریو از یک سو از مشتریان نفت ایران درخواست کرده تا آبان ماه خرید نفت خود از ایران را به طور کامل متوقف کنند و از سوی دیگر از تولیدکنندگان اوپک خواسته تولید خود را برای جبران کاهش نفت ایران در بازار جهانی افزایش دهند.

آخرین میزان تولید نفت ایران

گزارش اوپک بر مبنای منابع ثانویه نشان می‌دهد تولید نفت ایران در ماه میلادی گذشته به 3.58 میلیون بشکه در روز رسید. متوسط تولید نفت خام ایران در سه ماهه دوم سال میلادی جاری به 3.813 میلیون بشکه در روز بالغ شد که در مقایسه با 3.813 میلیون بشکه در روز تولید سه ماهه اول ثابت بود.

آمار تولید اوپک بر مبنای اطلاعاتی که از سوی ایران ارائه شده است، نشان می‌دهد تولید نفت در اوت سال میلادی جاری 3.806 میلیون بشکه در روز بود که در مقایسه با 3.806 میلیون بشکه در روز در ژوییه بدون تغییر ماند.

طبق آمار منابع ثانویه، مجموع تولید اوپک که متشکل از 15 عضو است، به 32.56 میلیون بشکه در روز در ماه اوت رسید که 278 هزار بشکه در روز نسبت به ماه پیش از آن افزایش داشت. تولید نفت خام در لیبی، عراق، نیجریه و عربستان سعودی افزایش یافت در حالی که در ایران، ونزوئلا و الجزایر کاهش یافت.

زمانی که آمریکا از مشتریان نفت ایران درخواست کرد خرید نفت از ایران را به صفر برسانند و آن‌ها را تهدید به تحریم کرد با مخالفت و اعتراض شدید این کشورها رو به رو شد. بسیاری از مشتریان نفت ایران کفش آهنین به پا کردند تا بتوانند معافیت‌های لازم را از آمریکا اخذ کنند. هرچند بسیاری از آن‌ها موفق نبودند. این کشورها همچنان بر اینکه در تلاش هستند معافیت‌های لازم را از امریکا اخذ کنند تاکید می‌کنند اما در عمل کم کم واردات نفت از ایران را کاهش داده‌اند.

وضعیت اولین و دومین مشتری بزرگ نفت ایران

طبق آخرین اخبار اولین و دومین مشتری نفت ایران یعنی چین و هند خرین نفت از ایران را تاحدودی محدود کرده‌اند، اما برنامه های آمریکا برای تحقق رویای به صفر رساندن صادرات نفت ایران قطعا با شکست مواجه می‌شود. البته هر دو کشور بر خرید نفت از ایران پافشاری زیادی کردند و حتی چین اعلام کرد برای انتقال نفت ایران از نفتکش‌های ایرانی استفاده می‌کند.

درحالی که هند در پای میز مذاکره با امریکا برای اخذ معافیت بسیار جدی است و یک مقام هندی اعلام کرده است این کشور به شدت به واردات نفت ایران برای نیازهای مصرفی خود متکی است پالایشگاه‌های هندی بارگیری نفت ماهانه خود از ایران را برای سپتامبر و اکتبر نسبت به اوایل امسال کاهش خواهند داد. هند که دومین مشتری نفتی بزرگ ایران پس از چین است، تحریم‌های آمریکا علیه تهران را به رسمیت نشناخته، اما دریافت معافیت از محدودیت‌های واشنگتن برای دهلی نو به منظور حفظ دسترسی به سیستم مالی آمریکا ضروری به شمار می‌رود.

وزارت نفت هند در ژوئن به پالایشگاه‌های این کشور اعلام کرده بود برای کاهش یا توقف واردات نفت ایران از نوامبر آماده شوند. طبق آمار منابع بازرگانی، هند حدود 658 هزار بشکه در روز نفت ایران را در فاصله آوریل تا اوت خریداری کرده و کاهش پیش‌بینی شده برای سپتامبر و اکتبر میانگین روزانه واردات طی این دو ماه را 45 درصد کاهش داده و به 360 تا 370 هزار بشکه در روز می‌رساند.

کره جنوبی نخستین مشتری نفتی از میان سه خریدار بزرگ نفت ایران بود که به درخواست آمریکا برای توقف واردات نفت ایران عمل کرد. این کشور آسیایی ماه میلادی گذشته هیچ واردات نفتی از ایران نداشت، در حالی که طبق آمار کشتیرانی و رهگیری نفتکش که توسط بلومبرگ گردآوری شده است، در ماه ژوییه 194 هزار بشکه در روز از ایران واردات داشت.

موضع رسمی دولت کره جنوبی در خصوص تحریم‌های ایران این است که این کشور به مذاکره با آمریکا به منظور دریافت معافیت ادامه می‌دهد. اگرچه دولت ترامپ موضع خود را اندکی ملایم کرده و از درخواست به صفر رساندن واردات نفت ایران عقب‌نشینی کرده و اعلام کرده معافیت‌ها را مورد بررسی قرار خواهد داد اما هنوز معافیتی اعطا نشده و خریداران با خطر قطع دسترسی به سیستم مالی آمریکا پس از مهلت تعیین شده در اوایل نوامبر مواجه هستند.

کاهش نفت ایران جبران می‌شود؟

درحالی که مشتریان ایران برای واردات نفت از ایران عصا به دست راه می‌روند بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی نگران افزایش قیمت جهانی نفت با حذف نفت ایران از بازار جهانی و کمبود عرضه هستند. موضوعی که ترامپ برای حل آن علاوه بر اینکه از ذخایر استراتژیک خود برداشت می‌کند، چشم به دیگر اعضای اوپک و حتی غیر اوپک دوخته است. به طوریکه وزیر انرژی آمریکا در سفر به مسکو گفت، عربستان، آمریکا و روسیه می توانند در طی 18 ماه آینده بین خودشان تولید جهانی نفت را افزایش دهند و کاهش عرضه نفت ایران و سایر کشورها را جبران کنند.

تخلف عربستان و عراق از تعهد کاهش تولید

گزارش ماه سپتامبر اوپک بر اساس منابع ثانویه نشان می‌دهد تولید نفت عربستان به 10 میلیون و 401 هزار بشکه در روز رسیده که 343 هزار بشکه بیشتر از تعهد این کشور بر مبنای تصمیم‌گیری نشست یکصد و هفتاد و یک (نوامبر 2016) این سازمان است. موسسه‌های پلاتس و پترولیوم اینتلیجنس (Petroleum Intelligence Weekly) دو منبع از منابع ثانویه، تولید نفت عربستان در ماه ژوئیه را به ترتیب روزانه 10 میلیون و 630 هزار بشکه و 10 میلیون و 860 هزار بشکه اعلام کردند که به نظر می‌رسد این ارقام، با درخواست عربستان و دستکاری این دو منبع، به روزانه 10 میلیون و 320 هزار بشکه و 10 میلیون و 290 هزار بشکه در ماه مورد بررسی تغییر کرد. این دو منبع اعتبارشان را با این اقدام بی سابقه از دست دادند.

این که چرا عربستان اقدام به این کار کرده است کاملاً روشن است، زیرا چشم‌اندازهای کوتاه‌مدت بازار نفت برای سال 2019 نشان می‌دهد که بازار دوباره به دلیل افزایش تولید آمریکا در وضع مازاد قرار می‌گیرد، عربستان نمی‌خواست متهم به برهم ریختن تراز بازار، کاهش قیمت نفت و افزایش دوباره ذخیره‌سازی نفت کشورهای سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (اوای‌سی‌دی) شود.

در نشست کمیته نظارتی وزارتی مشترک (JMMC) در ماه ژوئیه، اجازه افزایش تولید 150 هزار بشکه در روز به روسیه، 100 هزار بشکه در روز به امارات و 85 هزار بشکه در روز به کویت داده شد که به گفته حسین کاظم‌پور اردبیلی، نماینده ایران در هیات عامل اوپک این یک تخلف آشکار در JMMC است، ‌ زیرا JMMC اجازه توزیع مازاد پایبندی‌ها یا افزایش تولید کشورها را ندارد و تنها یک نهاد نظارتی است.

هم‌اکنون همه کشورها تقریباً در افزایش تولید آزاد هستند، به گونه‌ای که تولید نفت خام لیبی در ماه اوت به 926 هزار بشکه در روز و نیجریه به یک میلیون و 726 هزار بشکه در روز رسیده است و عراق هم بدون توجه به میزان تعهد خود، دائم در حال افزایش تولید است. تولید نفت خام عراق در ماه اوت چهار میلیون و 649 هزار بشکه در روز بوده که 88 هزار بشکه در روز بیشتر از تولید مرجع ماه اکتبر 2016 است. در این شرایط با توجه به این که تولید نفت ایران کماکان ادامه دارد و بازار نفت تقریباً در وضع متوازنی قرار گرفته، افزایش تولید نفت این کشورها به معنای افزایش ذخیره‌سازی‌های نفت خام کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی و آمادگی برای جایگزینی کاهش صادرات نفت خام ایران است.

بر اساس گزارش ماه سپتامبر اوپک، ذخیره‌سازی‌های تجاری نفت کشورهای عضو اوای‌سی‌دی در ماه ژوئیه نسبت به ماه پیش یک میلیون و 800 هزار بشکه افزایش یافته و به 2 میلیارد و 830 میلیون بشکه رسیده که 194 میلیون بشکه کمتر از مدت مشابه پارسال و 43 میلیون بشکه کمتر از میانگین پنج سال گذشته است. با توجه به افزایش خیره‌کننده تولید نفت غیراوپک به‌ویژه آمریکا در صورت ادامه این روند تولید از سوی برخی از اعضای اوپک، بدون تردید بار دیگر به ذخیره‌سازی‌های تجاری نفت کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی افزوده می‌شود و قیمت نفت بار دیگر روند کاهش خواهد داشت، البته هم اکنون به دلیل انتظارهای آینده و نگرانی از حذف نفت ایران و تداوم کاهش تولید نفت خام ونزوئلا، روند افزایش در پیش گرفته است.

از سوی دیگر تولید نفت عراق به دلیل حضور شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و آمریکایی در این کشور دائما در حال افزایش است. البته آخرین گزارش وود مکنزی در ماه سپتامبر حاکی از تثبیت تولید نفت این کشور در سطح 4 میلیون و 480 هزار بشکه در روز در سال 2019 است، اما درباره برخورد با عراق هم باید گفت اوپک سازمانی است که سازوکار تحقق تصمیم‌های آن متکی بر اراده سیاسی کشورهاست و سازوکاری برای تنبیه یا جریمه اعضا ندارد.

در نهایت کارشناسان بر این باورند باج‌گیری آمریکا از جهان و منطقه تمامی ندارد. ممکن است این کشور روزی حتی عربستان را به بهانه باز نکردن سفارت در پایتخت رژیم صهیونیستی تحریم و دلارهای نفتی این کشور را مسدود کند و حتی اجازه سفر هم به آنها ندهند یا درباره جنایت 11 سپتامبر از آنها پاسخ بخواهند. در واقع هدف ترامپ، برخورد نظامی در بین کشورهای منطقه است تا سال‌های سال بتواند به‌راحتی از این منطقه نفت برداشت کند.