چاپ

راه ترقی- امروزه افزایش جمعیت، تغییرات آب‌وهوایی، گرم شدن زمین و در کنار این پدیده‌ها، مدیریت نادرست، سبب تشدید معضلات محیط‌زیست شده است. کشور ایران در نیمکره خشکی قرار دارد، بارندگی نیز کاهش‌یافته و جمعیت روزبه‌روز افزایش می‌یابد و مدیریت صحیح منابع آب و برنامه‌ریزی مناسب در این حوزه نیز حلقه مفقوده سیاست‌گذاری آبی تلقی می‌شود. این عوامل سبب شده که ایران با مخاطره کمبود آب مواجه شود.

آن‌گونه که متخصصان می‌گویند، باید بپذیریم که ایران اکنون در مرحله مخاطره آبی است، یعنی فاصله اندکی تا رسیدن به مرحله بحران داریم و اگر به هشدارها، توصیه‌ها و راهکارهای کارشناسان داخلی و جهانی عمل نکنیم، به مرحله بحران وارد خواهیم شد. اگر سیاست‌گذاری دقیق و مؤثری در حوزه آب اتخاذ نشود در آینده این مخاطره به یک تراژدی آب تبدیل می‌شود.

همچنین در این خصوص باید از نقش کمکی رسانه‌های جمعی به شیوه‌ای مؤثر استفاده کرد.

در این رابطه، محققین کشور به انجام پژوهشی دست زده‌اند که در آن، نقش رسانه‌های جمعی در هدایت افکار عمومی در مواجهه با مخاطره آبی مورد ارزیابی علمی قرار گرفته است.

در این تحقیق سعی شده است به سؤالاتی از قبیل موارد ذیل پاسخ داده شود: رسانه‌های جمعی چگونه باید افکار عمومی را درباره مسئله آب مطلع و مخاطبان را به الگوی صحیح مصرف تشویق و هدایت کنند؟ رسانه‌های جمعی به‌عنوان حلقه واسط مردم و حاکمیت، چگونه باید از مسئولان برای مدیریت درست این مخاطره مطالبه‌گری کنند؟

استفاده از رسانه‌ها امروزه کارآمدترین و مهم‌ترین ابراز انتقال اطلاعات و تأمین نیازها و خواسته‌های افکار عمومی محسوب می‌شود، بنابراین امروزه شناخت ماهیت، جایگاه و ظرفیت‌های رسانه‌ای و بهره‌برداری آگاهانه و صحیح از رسانه‌ها برای رسیدن به مواجهه مناسب با مخاطرات از ضرورت‌های اساسی است.

در این تحقیق کیفی، متخصصان حوزه کشاورزی، محیط‌زیست، منابع طبیعی و همچنین متخصصان رسانه و علوم ارتباطات مورد مصاحبه عمیق قرار گرفته‌اند و داده‌های حاصله از آن‌ها، به‌صورت خاص و علمی دسته بندی شده است.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بنابر نظر خبرگان، جامعه امروز ایران به‌جز چند نقطه که در مرحله بحران آبی است، در سایر مناطق عمدتاً در مرحله مخاطره آبی قرار دارد. بر این اساس، در مرحله مخاطره کم‌آبی، رسانه‌های جمعی وظایف مهمی دارند و با کارکردهای خود می‌توانند از رسیدن به مرحله بحران جلوگیری کنند.

در این رابطه، هادی البرزی‌دعوتی، سردبیر گروه رسانه اداره پژوهش خبری صداوسیما و محقق دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و همکارانش در این پژوهش اعتقاد دارند: «رسانه‌ها در این مرحله سه وظیفه عمده دارند: پیشگیری؛ آمادگی و پیش‌بینی. فرهنگ‌سازی، آموزش، نظارت و مطالبه‌گری از مهم‌ترین وظایف رسانه‌ها در مرحله پیشگیری است. رسانه‌ها می‌توانند شهروندان، کشاورزان، دانش آموزان را به مصرف بهینه و درست تشویق و هدایت کنند. رسانه‌ها همچنین می‌توانند دستگاه‌های مرتبط با حوزه آب و کشاورزی را به اصلاح الگوی کشت و استفاده از روش‌های مکانیزه کشت تشویق کنند».

آن‌ها می‌افزایند: «ایجاد آمادگی دومین وظیفه مهم رسانه‌های جمعی است. رسانه‌ها می‌توانند در جامعه ضمن اطلاع‌رسانی دقیق درباره وضعیت موجود آب، با ایجاد آمادگی در شهروندان به تعمیق همبستگی اجتماعی یاری رسانند. بدین ترتیب رسانه‌ها می‌توانند با فعالیت درباره مدیریت منابع آب و مشارکت خیرین در توجه به زیرساخت‌های آب، به جلوگیری از ورود به مرحله بحران کمک کنند».

در پایان، بنا بر گفته البرزی‌دعوتی و همکاران محققش: «در مرحله پیش‌بینی که کارکرد سوم رسانه در مرحله مخاطره آبی است، آگاه‌سازی جامعه اهمیت زیادی دارد. رسانه‌ها می‌توانند در این مرحله به اهمیت منابع آب در اقتصاد مقاومتی بپردازند و با آگاه‌سازی در خصوص آب مجازی و آگاه‌سازی درباره هزینه‌های گران استحصال، این موضوعات را برای مخاطبان برجسته کنند».

یافته‌های این پژوهش که نقش پررنگ رسانه‌های جمعی در پیشگیری، آمادگی و پیش‌بینی مرحله مخاطره حوزه آب، آموزش صحیح و آگاه‌سازی شهروندان اشاره دارد، در نشریه «مدیریت مخاطرات محیطی» وابسته به دانشگاه تهران منتشر شده‌است.