چاپ

راه ترقی- تبلیغات روزافزون کتاب های کمک درسی و کلاس های آموزشی موسسات خصوصی در همه رسانه ها از بیلبوردهای شهری تا فضای مجازی و صداوسیما دانش آموزان و اولیای آنها را به خرید این کتاب ها و شرکت در آن کلاس ها برای موفقیت در آزمون های پایان سال مدارس و آزمون سراسری دعوت می کند.
در همین حال براساس آمار خانه کتاب مجموع کتاب های منتشر شده در شهریور 97 شامل کتاب های چاپ اول و تجدید چاپ شامل شش هزار و 665 عنوان و سه هزار 918 عنوان چاپ اول و دو هزار و 747 عنوان تجدید چاپ است.
بر همین اساس از مجموع نزدیک به 6 هزار و 665 عنوان، هزار و 584 عنوان یعنی نزدیک به 30 درصد این کتاب ها در رده بندی کمک درسی قرار می گیرند که آمار قابل توجهی به ویژه با توجه به وضعیت بازار کاغذ و نشر به شمار می آید و بعد از کتاب های کمک درسی کتاب های ادبیات با یکهزار و 82 عنوان قرار دارد که با توجه به گستردگی و اقبال عمومی نسبت به آن چندان نیست.
با وجود این، آمار و تقاضایی که برای این کتاب ها وجود دارد و عملا عرضه آنها را به تجارتی پرسود برای ناشران تبدیل کرده است، مسئولان وزارت آموزش و پرورش دستکم در دولت دوازدهم بارها با توسل به این کتاب ها در مدارس به ویژه دوره دبستان مخالفت و بر مهارت آموزی تاکید کرده اند.
برای نمونه وزیر آموزش و پرورش مهر 96 و اندکی پس از انتصاب به وزارت، با بیان اینکه هنوز اهداف دوره های تحصیلی که می تواند ارتباط طولی بین پایه ها و برنامه های درسی ایجاد کند، به اجرا در نیامده، گفت: در حوزه برنامه درسی با نارسایی هایی روبرو هستیم؛ از جمله رقبایی (کتاب های کمک آموزشی) که طعنه به کتاب های درسی می زنند و در برخی مواقع اهداف برنامه های درسی های ما را تهدید می کنند.
سیدمحمد بطحایی افزود: کتاب های کمک آموزشی که وجود دارد و داخل کیف و کلاس می آیند به عنوان رقیب برنامه درسی می دانم. در این رابطه باید آسیب شناسی به صورت مجددانه صورت گیرد و ریشه هایی که باعث این مشکل شده را پیدا کنیم.
این تنها بخشی از سخنانی است که مسئولان وزارت آموزش و پرورش از شخص وزیر تا معاون آموزش ابتدایی و
دیگر مسئولان این وزارتخانه بیان و در آن بر حذف کتاب های کمک درسی، تکیه بر کلاس و مدرسه محوری و مهارت آموزی تاکید کرده اند.
هر چند یک سال زمان برای بررسی میزان موفقیت این سیاست ها کافی نیست، این روند از مدت ها قبل آغاز شده ولی همچنان چشم اندازی مبنی بر کاهش توجه دانش آموزان و اولیای مدرسه و خانواده به چشم نمی رسد.
برای پی بردن به دلایل اقبال به این کتاب ها در گزارش هایی با ذی نفعان مختلف یعنی دانش آموزان، آموزگاران و مولفان کتاب های درسی و غیردرسی همچنین کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت گفت وگو کرده ایم.

***کتاب های کمک درسی همان مطالب کتاب درسی را تکرار کرده است
یکی از اعضای کمیسیون دفتر تالیف کتب فنی و حرفه ای اموزش و پرورش در مورد دلیل اقبال دانش آموزان به کتاب های کمک درسی به دلیل کمبودهای کتاب های درسی می گوید: کتاب های گذشته آموزش و پرورش در مبحث فنی و حرفه ای نواقصی داشت اما اکنون فقط کتاب آموزشی صرف نداریم و در واقع مواد یا بسته آموزشی در دسترس است.
دکتر اعظم یوسفی ادامه داد: در بسته آموزشی کتاب درسی، کتاب همراه هنرجو و کتاب راهنمای هنرآموز، همچنین فیلم اموزشی مرتبط با درس و پوستر و نرم افزارهای آموزشی نیز وجود دارد.
این دانش آموخته دکترای مهندسی شیمی با بیان اینکه در کتاب های درسی رشته صنایع شیمیایی 40 درصد مطالب تئوری و 60 درصد فعالیت های عملی است، افزود: فعالیت های عملی بر اساس امکانات اولیه هنرستان ها قابل انجام است.
دکتر یوسفی یکی دیگر از مشکلات را تجهیزات ناکافی آزمایشگاه ها برشمرد و گفت: شیمی از نظر هزینه رشته سنگینی است، هم برای آموزش و پرورش و هم در آموزش عالی. بنابراین خانواده ها باید با هنرستان ها در تجهیز آزمایشگاه ها همکاری کنند.
وی که آموزگار رشته صنایع شیمیایی است افزود: تا جایی که می شود از امکانات هنرستان ها استفاده می کنیم، ضمن اینکه در تالیف کتب درسی سعی شده از مواد ارزان قیمت و در دسترس استفاده شود؛ ولی به طور کلی تجهیزات آزمایشگاه های هنرستان ها کافی نیست و میزان تجهیزات آنها بستگی به رشته، استان ها و همکاری خانواده ها دارد.
این مولف کتاب های درسی در مورد ضرورت استفاده از کتاب های کمک درسی برای موفقیت در آزمون سراسری اظهار داشت: اگر کتاب های کمک درسی را با دقت ورق بزنیم، محتوای آنها همان محتوای کتاب های درسی است فقط با تکرار بیان شده است، به جای استفاده از کتاب های کمک درسی هنرجوها و دانش آموزان بای مطالب کتاب های درسی را گروهی تکرار کنند و هزینه ای را که می خواهند صرف خرید کتاب کمک درسی کنند برای توسعه هنرستان خود استفاده کنند.

***دانش آموزان بدون کتاب های کمک درسی در آزمون سراسری موفق نمی شود
یک عضو گروه مولف کتاب زمین شناسی پایه یازدهم نیز در مورد نبود تمرین کافی در کتاب های درسی گفت: سعی کرده ایم این مشکل را با تولید رسانه های دیگر پوشش دهیم، ولی به زمان بیشتری نیاز داریم تا دانش آموزان با آن آشنا شوند و از آنها کمک بگیرند، این جایگاه هنوز ایجاد نشده و همچنان در مدارس فقط از کتاب درسی استفاده می شود.
دکتر مریم عابدینی ادامه داد: مواد آموزشی شامل فیلم آموزشی و کتاب های کار است که سایت دفتر و مجلات رشد در مورد آن اطلاع رسانی می کنند، شبکه رشد را هم داریم که در پایگاه اینترنتی آن فیلم های آموزشی موجود است ولی باز هم آموزگاران کتاب های کمک درسی را پیشنهاد می کنند.
وی در توضیح دلیل این امر گفت: آموزگاران معمولا مواد درسی آماده و تجربه شده را می خواهند؛ مثلا طرح درس یا روش تدریس که آماده باشد و از روی آن کپی می کنند ولی باید بیشتر در شناساندن این مواد درسی تلاش کنیم.
دکتر عابدینی در پاسخ به این سوال که آیا واقعا مشکلاتی در کتاب های درسی هست که دانش آموز مفهوم را نفهمد، گفت: یکی از مشکلات این است که همه معلمان متخصص نیست و اگر معلم متخصص باشد، به آسانی می تواند مشکلات را حل کند.
وی ادامه داد: در بعضی رشته ها مانند رشته زمین شناسی تعداد تحصیل کرده ها کم است و آموزگاران تحصیل کرده در رشته های دیگر آن را تدریس می کنند، راهبرد ما این است که معلم را به اشکال مختلف آموزش دهیم، مانند تولید فیلم های آموزشی و می دانیم بعضی از آنها مثلا فیلم ها را حتی سر کلاس تدریس برده اند و مفید بوده است.
وی با اشاره به شبکه رشد گفت: فیلم ها و انیمیشن های کوتاهی داریم که در نشانی media.roshd.ir قابل دسترسی است و برای درک مفاهیم کتاب های درسی بسیار کمک می کند.
این مولف کتاب های درسی همچنین با اشاره به وجود اشکالات علمی در کتاب های کمک درسی گفت: کتاب های کمک درسی اشکال دارد و حتی در بعضی موارد آموزگاران به همین دلیل به مولفان مراجعه و این موارد را مطرح می کنند.
وی به اهمیت موضوع آموزش عملی نیز اشاره کرد و گفت: در بعضی رشته ها؛ مانند زمین شناسی به آزمایشگاه نیاز است و دانش آموز حتما باید از مناطق مختلف زمین شناختی بازدید کند، ولی مدیران مدارس استقبال نمی کنند. اگر دانش اموز را یک جلسه بیرون ببریم و مفهوم را به او عملی نشان دهیم درس فراموش نمی شود؛ مثلا اگر دانش آموز سدسازی و بخش های مختلف سد را ببیند نیازی به یادگرفتن این موضوع با دیدن عکس های مختلف ندارد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا دانش آموز می تواند بدون استفاده از کتاب های کمک درسی در آزمون سراسری موفق شود نیز گفت: فکر نمی کنم، مطالب کتاب طوری نیست که دانش آموز فقط با مطالب کتاب موفق باشد و باید از کتاب های دیگر هم استفاده کند.

***اصلا به کتاب کمک درسی نیاز نداریم
مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دفتر تالیف کتاب های درسی نیز در مورد مفید بودن یا نبودن استفاده از کتاب های کمک درسی گفت: برنامه درسی یک بسته آموزشی دارد که در آن تعدادی لوازم و اجزای مختص آن برنامه درسی طراحی و تولید می شود؛ از جمله آن کتاب درسی، کتاب معلم، کتاب کار و فیلم های آموزشی است که برای رشته ادبیات فارسی داریم.
دکتر حسین قاسم پور ادامه داد: همچنین فیلم هایی که هم فلسفه نگاشت تازه را تشریح می کند و هم فیلم هایی که نحوه تدریس درس ها و نحوزه توضیح بعضی ابیات و متون مشکل را ارائه می دهد؛ در نگاه ما خارج از این بسته هیچ کتابی الزاما نیاز نداریم.
وی افزود: اگر به کتاب های درسی رجوع کنیم می توانیم گواهی دهیم این کتاب نیاز به کتاب کمک درسی در قالب حل المسائل ندارد، اگر جایی مشکلی داریم کتاب معلم به راحتی در قالب راهنما شیوه تدریس و رفع مشکل را نشان داده است. این کتاب ها از چند سال گذشته هم به صورت کاغذی چاپ می شود و هم نسخه الکترونیکی که قابل بارگذاری است.
دکتر قاسم پور در این مورد که آیا یک دانش اموز در حد متوسط در مدرسه دولتی صرفا با استفاده از کتاب های درسی می تواند در آزمون سراسری موفق شود، گفت: سوال ها از متن کتاب درسی است و اگر دانش آموز متن کتاب را بخواند، موفق خواهد بود.
وی افزود: ولی اگر دانش آموز بخواهد از نمونه سوال استفاده کند، می تواند از منابع غیره حتی فضای مجازی و اینترنت برای نمونه سوال بیشتر کمک بگیرد، اما اساس یادگیری ما نمی تواند باشد.
مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دفتر تالیف کتاب های درسی اظهار داشت: اگر آنچه در کتاب های درسی تالیف شده در مدرسه و کلاس درست آموزش داده شود، ممکن است درصد کمی از دانش آموزان به دلیل ضعف در یادگیری نیاز به معلم یا کتاب کمک درسی داشته باشند ولی این اصل نیست.
وی به تحولات در حوزه هم افزایی معلمان با یکدیگر اشاره کرد و گفت: بسیاری همکاران ما در سال های اخیر جزوه ها و طرح درس ها را از فضای مجازی در اختیار همکاران دیگر یا حتی دانش آموزان قرار می دهند.
`همچنین معلم نقش مهمی در اقبال دانش آموزان به مواد دیگر دارد، وظیفه ما نیز آگاهی دادن به معلمان است و تا جایی که امکان دارد به عناوین مختلف در دوره های آموزشی در تهران یا استان ها و همه محافل در قالب برنامه درسی زبان و ادبیات فارسی تشریح می کنیم و توضیح می دهیم از نظر ما هیچ نیازی به کتاب غیر از کتاب درسی نیست و خود معلم بهترین منبع یادگیری است.`