چاپ

راه ترقی- دکتر حسن روحانی در حالی صبح سه شنبه (چهارم دی ماه) لایحه بودجه کل کشور برای سال 1398 را تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد که بر اساس آن، در حوزه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودجه در نظر گرفته شده برای سال آینده، 1415 میلیارد و 616 میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
این در حالی است که در لایحه بودجه سال 97 برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عدد درج شده یک‌هزار و237 میلیارد و 596 میلیون تومان در نظر گرفته شده بود. بر همین اساس و در یک نگاه آماری و مقایسه ابتدایی می توان دریافت که بودجه این وزارتخانه در سال 98 در قیاس با بودجه امسال (1397) افزایش بیش از 178 میلیارد تومانی (128 میلیارد و 20 میلیون تومان) را تجربه کرده است.
به واسطه ارائه لایحه بودجه سال آینده (1398) به مجلس شورای اسلامی، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) بنا به سیاست و رسالت رسانه ای خود در نظر دارد تا طی سلسله گزارش هایی، بودجه بخش های مختلف این وزارتخانه را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و طی آن با مقایسه آماری بودجه سالهای 1397 و 1398 به تفاوت ها، نقاط اختلاف، مشابهت ها و نحوه بررسی و تخصیص بودجه بخش های مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نگاهی تحلیلی و آماری داشته باشد.
بر همین اساس، چهارمین بخش از حوزه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مورد تحلیل و بررسی ایرنا قرار می گیرد مربوط به بودجه حوزه کتاب و ترویج فرهنگ کتابخوانی این وزارتخانه و از زیر مجموعه های کلان معاونت فرهنگی این وزارتخانه خواهد بود.

** تجربه خوب و بد مانند دو روی سکه
بدون اغراق باید گفت حوزه کتاب و کتابخوانی با تمامی زیرمجموعه های خُرد و کلان خود در سال جاری (1397) روزهای خوب و بد را چونان دو روی سکه توامان تجربه کرد. در بحث برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به عنوان یکی از بزرگترین رخدادهای حوزه یارمهربان در جهان و یا برگزاری نمایشگاه های استانی، سال 1397 یکی از درخشان ترین سال های معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب به شمار می رود.
اما مساله بحران کاغذ به ویژه بعد از آغاز مجدد تحریم های یکجانبه و عاری از منطق آمریکا از یک سو و محدودیت های ایجاد شده در تخصیص بودجه تعیین شده خانه کتاب در سال 1397 به دلیل مشکلات اقتصادی در کشور، که سبب شد تا تسویه حساب با کتابفروشان شرکت کننده در طرح های تابستانی و پاییزه کتاب دیرتر از موعد مقرر صورت گیرد، روزهای تلخی را برای یارمهربان و دوستداران و فعالان این حوزه رقم زد. که تمامی این مسایل را نیکنام حسینی پور مدیرعامل خانه کتاب در گفت‌وگو با ایرنا مطرح کرده است.

** کاهشی محسوس ولی با منطق
در لایحه پیشنهادی بودجه 1398 که توسط دکتر روحانی به مجلس شورای اسلامی ارائه شد، در بخش وزارت ارشاد دو قسمت برای هزینه در مورد کتاب پیش‌بینی شده است. یکی با عنوان «برنامه توسعه نشر و ترویج کتابخوانی» با بودجه 43 میلیارد و 80 میلیون تومان و دیگری برنامه «حمایت از نشر، کتاب و مطبوعات» با بودجه 118 میلیارد و 500 میلیون تومان، دو قسمت اعظم تشکیل دهنده بودجه 232 میلیارد تومانی در حوزه «کتاب و صنعت نشر» را به خود اختصاص داده است.
این در حالی است که بودجه حوزه «کتاب و صنعت نشر» با سه زیر مجموعه «نشر»، «کتاب» و «مطبوعات» در سال جاری (1397)، مبلغ 245 میلیارد و 500 میلیون تومان برآورد شده بود. در یک نگاه کلی می توان چنین نتیجه گرفت که بودجه حوزه «کتاب و صنعت نشر» در سه زیر مجموعه یاد شده، در لایحه بودجه 1398 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 13 میلیارد و 500 میلیون تومان کاهش داشته است.
اما در کنار این کاهش بودجه در سه زیر مجموعه یاد شده، بخش «کتاب» به عنوان یکی از مهمترین زیرمجموعه های معاونت فرهنگی در سال 1398 در قیاس با سال 1397 افزایش 480 میلیون تومانی را تجربه کرده است. به گونه ای که در سال 1398 بودجه بخش کتاب 43 میلیارد و 80 میلیون تومان برآورد شده است در حالی که این بودجه در سال 1397، عدد 42 میلیارد و 600 میلیون تومان را مقابل نام خود می دید.

** الف) ریز هزینه کرد بخش حمایت از نشر، کتاب و مطبوعات
ریز اعتبار مدنظر برای بخش «حمایت از نشر، کتاب و مطبوعات» 118 میلیارد و 500 میلیون تومان عنوان شده است که اهم بندهای هزینه کرد در این بخش به شرح زیر است:
- حمایت از خرید کتب خارجی توسط دانشجویان، اساتید، پژوهشگران، اهل قلم و کتابخانه‌های کشور از نمایشگاه بین المللی کتاب در داخل کشور، 5 میلیارد و 100 میلیون تومان
- کمک به اطلاع رسانی، تبلیغات کتاب و راه اندازی پایگاه های تازه های کتاب، 4 میلیارد و 200 میلیون تومان
- کمک به انتشار آثار ارزشمند، 3 میلیارد تومان
- کمک به برگزاری نمایشگاه کتاب استانی، 5 میلیارد و 500 میلیون تومان
- کمک به خرید کتاب برای تقویت کتابخانه ها و موسسات فرهنگی و پژوهشی غیردولتی، 41 میلیارد و 100 میلیون تومان
- کمک به شبکه توزیع کتاب، 12 میلیارد تومان
- کمک به مصرف کنندگان کتاب از طریق تخفیف در بهای کتاب در زمان برگزاری نمایشگاه های کتاب استانی و تخصصی، هفت میلیارد و 600 میلیون تومان
- کمک به مصرف کنندگان کتاب در اقشار دانش آموز، دانشجو و طلاب از طریق انتشار کارت اعتباری و یا بن ارزشی خرید کتاب، 30 میلیارد تومان
- کمک به مصرف کنندگان کتاب در سایر اقشار جامعه از طریق انتشار کارت اعتباری و یا بن ارزشی خرید کتاب، 10 میلیارد تومان

** ب) ریز هزینه کرد بخش برنامه توسعه نشر و ترویج کتابخوانی
همچنین هزینه کرد بودجه 43 میلیارد و 80 میلیون تومانی در برنامه «توسعه نشر و ترویج کتابخوانی» در بودجه سال 1398 به شرح زیر است:
- بررسی کتاب در سراسر کشور 4 میلیارد تومان است که نسبت به بودجه سال 97، افزایش 500 میلیون تومانی داشته است.
- حمایت از برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران 9 میلیارد و 300 میلیون تومان است که نسبت به بودجه سال 97، کاهش 200 میلیون تومانی را تجربه می کند.
- حمایت از ترویج فرهنگ نقد کتاب و توسعه کرسی های آزاد اندیشی با محوریت کتاب یک میلیارد تومان، که نسبت به بودجه سال 97 تغییری نداشته است.
- حمایت از حضور بین المللی صنعت نشر و کتاب 3 میلیارد تومان است که نسبت به بودجه سال 97 تغییری را تجربه نکرده است.
- حمایت از مراکز، موسسات، انجمن ها، کانون ها و مجامع ادبی و فرهنگی سه میلیارد و 500 میلیون تومان است که این بخش نیز نسبت به بودجه سال 97 تغییری نکرده است.
- سیاستگذاری و برنامه ریزی در حوزه نشر و کتاب 700 میلیون تومان است که این بخش هم در قیاس با بودجه سال 97 بدون تغییر باقی مانده است.
- صدور مجوز برگزاری جشنواره، مسابقه، نمایشگاه فرهنگی و سایر موارد مرتبط یک میلیارد تومان است که نسبت به بودجه سال 97 بدون تغییر باقی مانده است.
- صدور پروانه فعالیت نشر دو میلیارد تومان است که نسبت به بودجه سال 97، کاهش 600 میلیون تومانی را تجربه کرده است.
- نظارت و تمدید پروانه فعالیت نشر موسسات انتشاراتی یک میلیارد تومان است که این بخش نیز در قیاس با بودجه سال 97 بدون تغییر باقی مانده است.
- کمک به برگزاری مراسم، جشنواره ها، نشست ها، هفته کتاب و مسابقات کتاب و کتابخوانی 9 میلیارد و 600 میلیون تومان است که نسبت به بودجه سال 97، کاهش 200 میلیونی تومانی را تجربه کرده است.
- حمایت از ترجمه و انتشار کتب برگزیده سال در بازارهای جهانی یک میلیارد و 600 میلیون تومان است که نسبت به بودجه سال 97، بدون تغییر باقی مانده است.
- توسعه فرهنگ کتابخوانی با اولویت مناطق کمتر توسعه یافته 3 میلیارد و 480 میلیون تومان است که نسبت به بودجه سال 97، افزایش 480 میلیون تومانی را تجربه کرده است.
- حمایت از ساماندهی انجمن های ادبی و فرهنگی 800 میلیون تومان است که این بخش نیز نسبت به بودجه سال 97 بدون تغییر باقی مانده است.
- حمایت از تبلیغ و اطلاع‌رسانی کتاب 2 میلیارد و 100 میلیون تومان است که نسبت به بودجه سال 97، افزایش 500 میلیون تومانی را تجربه کرده است.
آنچنانکه مشخص است بیشترین افزایش بودجه زیرمجموعه فعالیت های برنامه «توسعه نشر و ترویج کتابخوانی» وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بودجه سال 1398 در قیاس با بودجه امسال، به بخش هایی چون «بررسی کتاب در سراسر کشور» با افزایش 500 میلیون تومانی؛ «حمایت از تبلیغ و اطلاع‌رسانی کتاب» با افزایش 500 میلیون تومانی و «توسعه فرهنگ کتابخوانی با اولویت مناطق کمتر توسعه یافته» با افزایش 480 میلیون تومانی مربوط می شود.
البته بخشی هم در بودجه سال 1398 برنامه «توسعه نشر و ترویج کتابخوانی» وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در قیاس با بودجه این بخش در سال 1397 نیز کاهش نشان می دهد، که از جمله آنها می توان به بخش های «صدور پروانه فعالیت نشر» با کاهش 600 میلیون تومانی؛ «کمک به برگزاری مراسم، جشنواره ها، نشست ها، هفته کتاب و مسابقات کتاب و کتابخوانی» با کاهش 200 میلیون تومانی و «حمایت از برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران» با کاهش 200 میلیون تومانی اشاره کرد.
در این میان و مطابق معمول هستند بخش هایی که در تخصیص بودجه آنها برای سال 1398 در قیاس با سال جاری تغییری اعمال نشده است و بر همان اساسِ ردیف بودجه ای به کار خود در سال آینده ادامه خواهند داد که از جمله آن بخش ها می توان بندهای «حمایت از ترویج فرهنگ نقد کتاب و توسعه کرسی های آزاد اندیشی با محوریت کتاب»؛ «حمایت از حضور بین المللی صنعت نشر و کتاب»؛ «حمایت از مراکز، موسسات، انجمن ها، کانون ها و مجامع ادبی و فرهنگی»؛ «سیاستگذاری و برنامه ریزی در حوزه نشر و کتاب»؛ «صدور مجوز برگزاری جشنواره، مسابقه، نمایشگاه فرهنگی و سایر موارد مرتبط»؛ «نظارت و تمدید پروانه فعالیت نشر موسسات انتشاراتی»؛ «حمایت از ترجمه و انتشار کتب برگزیده سال در بازارهای جهانی» و «حمایت از ساماندهی انجمن های ادبی و فرهنگی» را نام برد.
یکی از مهمترین نقاط قوت بودجه برنامه «توسعه نشر و ترویج کتابخوانی» در توجه به مطالبات صنف ناشران و کتابفروشان به بحث صدور مجوز تاسیس نشر باز می گردد که در برنامه سال 1398 با کاهش 600 میلیون تومانی مواجه شده است.
این مساله که پیشتر از زبان محمود آموزگار رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان بارها به عنوان یکی از آسیب های صنعت نشر، کتاب و کتابخوانی در کشور به شمار می رفت، اینبار با درایت مسئولان و برنامه ریزان بودجه فرهنگی با سد محکمی مواجه شده است. بدون هیچ شکی، ایجاد این مانع از آسیب ایجاد رانت و تاسیس نشرهای ظاهری برای بهره مندی از یارانه های معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب و همچنین سوء استفاده هایی که برخی سودجویان از بازار کاغذ به بهانه تاسیس انتشاراتی های ظاهری می کردند، به شدت و با قدرت جلوگیری خواهد کرد.