چاپ

راه ترقی- یک سال بعد از نوسازی و ساماندهی سنگ‌قبرهای 75 ساله قبرستان لهستانی‌ها در تهران، تازه مهرماه سال گذشته خبر رسید که سنگ‌های قدیمی سرجای‌شان نیستند، و جای آن‌ها سنگ‌های منظم و یک‌دست چیده شده‌اند.

حالا بیش از دو سال است که بخش زیادی از سنگ قبرهای قدیمی گورستان با همان تاریخ معروف‌شان یعنی «1942» دیگر در قبرستان نیستند. هر کس چیزی می‌گوید؛ یکی ادعا می‌کند قاچاقچیان آثار تاریخی در معامله سنگ قبرها را از سارقان گرفته‌اند و برخی می‌گویند بنا به درخواست افرادی برای ساماندهی و مرمت سنگ‌قبرها آن‌ها را از قبور جداکرده‌اند و قصد فرستادن‌شان به لهستان را داشته‌اند. برخی دیگر هم مدعی‌اند به دنبال درخواست و تمایل لهستان برای گرفتن نشانه‌های باقی مانده از مردمش در کشور همسایه، آن‌ها را به خارج از ایران منتقل کرده‌اند، اما حالا بعد از این همه مدت، نمی‌توان هیچ‌کدام از این ادعاها را ثابت کرد!

چون نه ردی از سنگ قبرها باقی مانده و نه حرفی که بتوان از نظر حقوقی روی آن پافشاری کرد، از دهان مسؤولان بیرون می‌آید؛ که بالاخره سرنوشت سنگ‌قبرهای قبرستان لهستانی‌ها چه شد؟

**نمونه‌ای از سنگ قبرهایی که در قبرستان لهستانی‌ها تخریب شده‌اند (این سنگ هنوز در قبرستان است)**

می‌گویند زمان بازسازی سنگ‌قبرها، همه قدیمی‌ها تخریب شده‌اند

ابراهیم شقاقی - مدیر کل دفتر حقوقی و املاک سازمان میراث‌فرهنگی صنایع دستی و گردشگری - می‌گوید: در بررسی‌هایمان از مسؤولان حراست در نقاط مختلف و حتی گمرک استان هرمزگان درباره‌ی سنگ قبرها سوال کردیم، آن‌ها می‌گویند این بحث‌ها شایعه است، تا کنون هیچ سنگ قبری از طریق بندرعباس در استان هرمزگان به خارج از کشور منتقل نشده است. ما نیز هیچ نشانه‌ی مستندی در این زمینه پیدا نکرده‌ایم.

او با اشاره به انجام مکاتبات از طریق دفتر روابط بین‌الملل با وزارت امور خارجه، برای پرس‌وجو از سفارت لهستان و با هدف پی بردن به اصل ماجرا بیان می‌کند: پاسخ سفارت لهستان این بود که «این سفارتخانه در طرحی در کل دنیا، قبرستان‌های لهستانی را در دست بازسازی داشته تا سنگ قبرهای قدیمی خرد و شکسته شده را یک‌دست کند.»

به گفته‌ی وی با پس از این پاسخ از سوی سفارت لهستان، کارشناسی از معاونت میراث فرهنگی سازمان برای بررسی قبرستان‌ها به لهستان اعزام و با گرفتن تصویرهای تائید شده، مشخص شد همه‌ی سنگ قبرها در لهستان نیز نوسازی و یک‌دست شده‌اند.

او با بیان این‌که بعد از این بررسی‌ها همچنان این پرسش که سنگ قبرهای آرامستان لهستانی‌ها در تهران کجا هستند، مطرح بود، ادامه می‌دهد: پاسخ رایزن فرهنگی لهستان به این پرسش آن بود که «همه‌ی سنگ قبرها در حین بازسازی خرد شده‌اند»!

**قبرستان لهستانی‌ها، بخشی که سنگ قبرهای آن سالم است**

به نظر نمی‌رسد همه سنگ‌قبرها با یکدیگر خرد شده باشند

شقاقی معتقد است که می‌توان موقعیت سنگ قبرها را به گونه‌ی دیگری نیز مدنظر داشت؛ «به نظر من این طور نیست که همه با یکدیگر خردشده باشند، اگر هم بحث خرد شدن باشد، حتماً تعدادی از سنگ‌ها سالم مانده‌اند و آن‌ها را در انبارها دپو کرده‌اند»، اما از حیث این‌که بگوییم سنگ قبرها از کشور خارج شده‌اند، این طور نیست.

مدیر کل حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با اشاره به پیگیری و استعلام‌های این معاونت از همه‌ی گمرکات کشور، تاکید می‌کند: در پاسخ استعلام‌ها به ما اعلام شد که چنین خروجی وجود نداشته است. از سوی دیگر، بعید می‌دانیم آن‌ها توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی به عنوان ذی‌نفع قاچاق شده باشند.

او با تاکید بر این‌که نوع تعامل با کشورها به رابطه‌های سیاسی آن‌ها بستگی دارد، اظهار می‌کند: ارتباط میراث فرهنگی با سفارت‌خانه‌ها نیز صرفاً از طریق امور خارجه است، ما مستقیماً با آن‌ها ارتباطی نداریم، بلکه بر اساس نوع رابطه دیپلماتیک سیاسی، آن‌ها سوال و پاسخ کرده و به ما در این زمینه کمک می‌کنند.

**بخشِ قبرستان لهستانی‌ها که سنگ قبرهای آن نوسازی شده‌اند**

اعلام ناخشنودی ایران به یونسکو از تخریب سنگ قبرهای لهستانی

وی با اشاره به نامه‌نگاری معاونت حقوقی سازمان میراث فرهنگی با یونسکو و اعلام ناخشنودی این معاونت و سازمان میراث فرهنگی کشور از بروز این اتفاق می‌گوید: در نامه‌ی خود ابراز ناخشنودی خود را از این موضوع اعلام می‌کنیم که این قبرستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و قاعدتاً، به صورت منطقی و اخلاقی سفارت‌خانه برای نوسازی و ساماندهی قبرستان تاریخی لهستانی‌ها باید از میراث فرهنگی استعلام می‌کرد.

او تاکید می‌کند: این قانون در یونسکو و سازمان ملل متحد تائید شده که هر سفارت‌خانه‌ای باید از میراث‌فرهنگی کشورها برای انجام چنین اقداماتی استعلام کند، صرف نظر از موضوع اساساً هر گونه اقدام حقوقی و قضائی در رابطه با نمایندگی‌های سیاسی کشورهای خارجی صرفاً از طریق وزارت امورخارجه با توجه به ملاحظات سیاسی و عرف دیپلماتیک صورت می‌گیرد.

شقاقی با تاکید بر این‌که با وجود پیگیری‌های معاونت حقوقی سازمان میراث فرهنگی، همچنان اطلاعی از مکان دقیق سنگ‌قبرهای تاریخی قبرستان لهستانی‌ها وجود ندارد، اظهار می‌کند: برای رسیدن به نتیجه‌ای بهتر از در حال رایزنی با دفتر معاونت میراث فرهنگی سازمان فرهنگی برای دسترسی به مستندات تاریخی این قبرستان تاریخی هستیم تا براساس مستندات موجود، وضعیت سنگ‌قبرها را مشخص کنیم.

این بخش از قبرستان لهستانی‌ها دستخوش نوسازی نشد

در هیچ جا نشانی از سنگ‌قبرها پیدا نکرده‌ایم

دلاور بزرگ‌نیا - مدیر کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران - نیز در این زمینه می‌گوید: در زمان مطرح شدن این اتفاق، به ما گفتند احتمالاً سنگ‌قبرها از مرز بندرعباس به خارج از کشور منتقل می‌شود، که در سریع‌ترین عکس‌العمل، به گمرک بندرعباس و شهرستان اعلام کردیم، همه به این قضیه ورود کردند اما در هیچ جا نشانی از سنگ قبر ندیدیم که بتوانیم آن را برگردانیم.

او با تاکید بر این‌که از زمان حضورش در اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، همه پیگیری‌ها برای رسیدن به این سنگ‌قبرها را انجام داده است، اظهار می‌کند: تاکید می‌کنم که از زمان حضورم در این اداره کل، آن‌ها از کشور خارج نشده‌اند، اما آدرسی هم از موقعیت کنونی آن‌ها هنوز به دست نیاورده‌ایم که آن‌ها را به کشور برگردانیم، ما به همه مبادی خروجی اعلام کرده‌ایم و آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

سر نخی سنگ‌قبرهای لهستانی‌ها گم شد

حالا همه‌ی این صحبت‌ها یک طرف، اما از سوی دیگر به نظر می‌رسد مسؤولان نیز در سال گذشته پیگیری‌های بی‌نتیجه‌ای را برای رسیدن به سرنخ واقعی داستان سنگ قبرها انجام داده‌اند.

در حالی همه‌ی این صحبت‌ها مطرح می‌شوند که سال گذشته نماینده‌ای از مجلس، نماینده‌ای از گروه حسابرسی دیوان محاسبات کشور، فرمانده یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی و افراد دیگر خود را درگیر پیگیری و پیدا کردن این سنگ‌قبرها نشان دادند و نامه‌نگاری کردند و از سوی دیگر در همان زمان - 9 مهر 1397- محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفته بود: «سفارت از میراث‌فرهنگی درخواست کرده بود تا برخی اسناد و سنگ‌قبرهای متعلق به لهستانی‌ها به کشورشان برگردانده شود، که ما نسبت به این درخواست شدیداً برخورد کردیم و اعلام شد این آثار باید در ایران و در شهر خود باید در یک موزه قرار بگیرند.»

احمد مسجد جامعی - عضو شورای شهر تهران - نیز در همان زمان اعلام کرده بود: «معتقدم باید پیگیری‌های لازم در این زمینه انجام شود تا سنگ قبرها هر چه زودتر به تهران برگردانده شوند، امکان همکاری ایران و لهستان برای انجام کارهایی مانند ایجاد موزه‌ی لهستانی‌ها در ایران و نمایش خاطرات آن‌ها وجود دارد، می‌توانیم با این همکاری‌ها موزه‌ی خاص لهستانی‌ها را بسازیم، فرهنگ گفت‌وگوی بین ما و لهستانی‌ها بسیار عمیق است، دلیلی برای آسیب زدن به آن‌ها وجود ندارد. تا به نتیجه نرسیدن وضعیت سنگ‌قبرها در مرز بندرعباس، این قضیه را پیگیری می‌کند و حتی آن را در شورا شهر تهران مطرح می‌کند تا شاید زودتر به نتیجه برسید.»

حتی شهریور سال گذشته، نیز دلاور بزرگ‌نیا، مدیر میراث فرهنگی تهران، تاکید کرده بود: «حدود دو ماه گذشته عبور آن‌ها از مرز متوقف شده است، اما هنوز اخباری موثق نداریم که سنگ قبرها به تهران برگشته باشند، بنابراین نخست باید نامه پیرو برای بازگشت آثار به تهران بزنیم.»