چاپ

راه نو- روزنامه اکسپرت (روسيه) در تحليل خود بر اين نکته تاکيد کرد که "اتحاد روسيه – ترکيه - ايران، مي تواند از نقطه حساس گسسته شود."

خاور نزديک در شعاع بلاتکليفي و تناقض ها
ابراهيم کالين، منشي مطبوعاتي دفتر رياست جمهوري ترکيه، در رابطه با حضور نظامي ايران در خاک سوريه بيانات حيرت انگيزي ايراد کرد. به گفته او، «استدلال هاي ايران در مورد اين که به دعوت دولت سوريه در اين کشور حضور دارند، براي ما کمترين ارزشي ندارد». کالين تصريح کرد که «ايران همسايه مهم ترکيه است، اما آنکارا قصد ندارد، تلاش هاي اين کشور را در راستاي تحکيم اعتبار خود در منطقه ناديده بگيرد». به موازات آن، او ضمن پيوند دادن عيني مناسبات ترکيه و امريکا در زمينه اي از روابط با ايران و اشاره به اين که دولت باراک اوباما، رئيس جمهور سابق امريکا، «دو مساله مرتبط با سازمان «پ ي د» کردها به رياست فتح الله گولن را که ترکيه آن را سازمان تروريستي مي داند، لاينحل گذاشته است، به اين مناسبات نيز پرداخت. اين منشي مطبوعاتي اعلام کرده که آنکارا مقدمات لازم براي ديدار رجب طيب اردوغان، رئيس جمهور ترکيه، با دونالد ترامپ، رئيس جمهور امريکا، را مهيا مي سازد که قرار است، در ماه مه، در چارچوب اجلاس ناتو برگزار شود.
اين بيانات کالين از آن جهت حيرت انگيز به نظر مي رسد که ترکيه به همراه ايران و روسيه در رويکرد سوريه متحد است و به همراه اين دو کشور در فعاليت هاي مرتبط با برگزاري دو دور مذاکرات در آستانه مشارکت داشته و افزون بر آن، اين کشور در برقراري آتش بس در سوريه همراه مسکو سهم بسزايي داشته است. اما، مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه ترکيه، در سخنراني خود در کنفرانس امنيتي مونيخ ابراز ترديد کرد که «ايران قصد دارد، دو دولت شيعه – يکي در سوريه و ديگري در عراق - را تشکيل دهد که به گفته او، «براي امنيت و ثبات در منطقه تهديد آميز است». تهران به اين سخنان واکنش نشان داد. وزارت امور خارجه ايران، رضا هاکان تکين، سفر ترکيه در ايران، را فرا خواند و اينجا به او در اين خصوص اعتراض کردند. پيشتر، بهرام قاسمي، سخنگوي رسمي وزارت امور خارجه ايران، اعلام کرده بود که «ايران همواره، در برابر اعمال و بيانات سياستمداران ترک با صبر و شکيبايي برخورد مي کند، زيرا اوضاع پيچيده در داخل کشور را مورد توجه قرار مي دهد ... در حال حاضر، ترکيه با هرج و مرج مواجه مي باشد و به خاطر خطاهاي سياسي اش نمي تواند از اين گرداب رهايي يابد و براي دور کردن توجهات از ناتواني خود، به ايراد چنين سخناني روي مي آورد».
در اين رابطه، برخي از کارشناسان مي گويند که «نبايد به مشاجره لفظي و سياسي ميان آنکارا و تهران چندان توجهي نشان داد که به زودي، به پايان خواهد رسيد». اما، ما سعي مي کنيم تا چشم انداز بسيار حجيمي را از شرايط کنوني ترسيم کنيم تا به نتايجي دست يابيم. در حال حاضر، اين مسايل روشن است. اقدام خصمانه قبلي ترکيه در برابر ايران در دسامبر سال گذشته صورت گرفت و حمله سياسي آنکارا عليه تهران تقريبا بلافاصله بعد از ايراد بيانات ضد ايراني پرزيدنت ترامپ از سر گرفته شد. اخيرا، ژنرال جوزف دانفورد، رئيس ستاد مشترک ارتش امريکا، در سخنراني خود در انستيتوي بروکينگز، اعلام کرد که «ايران در وهله نخست، گسترش دهنده تاثير هلاکت بار در کل منطقه، سوريه و لبنان و همچنين، عراق و ديگر کشورهاي منطقه مي باشد». پيشتر، مايکل پنز، معاون رئيس جمهور امريکا، و بينالي ييلديريم، نخست وزير ترکيه، در جريان ديدار خود در حاشيه کنفرانس امنيتي مونيخ، راه هاي ممکن براي تسريع روند رويارويي عليه گروهک تروريستي داعش (سازمان ممنوع اعلام شده در روسيه) را بحث و بررسي کردند. به گزارش خبرگزاري ها، «اين همصحبتان در خصوص ممانعت امريکا و ترکيه از کار ايران در راستاي برهم زدن ثبات در منطقه به توافق رسيدند». به سخن ديگر، واشنگتن به تدريج آنکارا را به سوي رويارويي عليه تهران سوق مي دهد.

طرح عرب – ترک در راستاي بلوکه کردن ايران
همزمان با آن، عربستان سعودي نيز به طور چشمگيري در رويکرد ايران فعال شده است. عادل الجبير، وزير امور خارجه عربستان سعودي، در مصاحبه اي با نشريه آلماني Sueddeutsche Zeitung در تفسيري از رويدادهاي جاري در سوريه، تصريح کرد که «پرزيدنت بشار اسد بايد در اوايل آغاز دوره انتقالي از کار خود کناره گيري کند، در حالي که ديدگاه روسيه بر اين است که اگر او انتخاب نشود و يا در انتخابات نامزد نشود، بايد در اواخر اين دوره از قدرت کناره گيري کند».
به گفته عادل الجبير، «موضع امريکا - از نابودي گروهک تروريستي «دولت اسلامي» (سازمان ممنوع اعلام شده در روسيه) عبارت است. نظاميان امريکايي براي رئيس جمهور طرح هاي مربوط به راه دست يابي به اين هدف را تدوين مي کنند. عربستان سعودي و ديگر کشورهاي حاشيه خليج فارس از آمادگي خود و نيروهاي ويژه شان براي مشارکت در حمايت از امريکا سخن گفته اند. ما با امريکا مذاکره مي کنيم تا بررسي کنيم که کدام طرح مناسب است و براي اجراي آن به چه چيزهايي نياز است. تفکر اصلي بر اين پايه است تا اراضي اشغال شده توسط داعش (سازمان ممنوع اعلام شده در روسيه) آزاد شوند، اما همزمان با آن تضمين شود که اين اراضي به دست «حزب الله»، ايران و يا رژيم ديگري نيفتند».
در رابطه با خود ايران نيز اعتقاد الجبير بر اين است که «تهران در منطقه مذهب گرايي را ترويج مي کند». در اين ميان، به نوشته نشريه لبناني Middle East panorama، در گذشته، ترکيه از اتحاد امريکا و اسرائيل فاصله گرفته بود، اما در حال حاضر، به آنها نزديک شده است. يعني، به اعتقاد اين نشريه، در ابتدا، ترکيه «نقش تامين کننده مالي تروريسم را ايفا مي کرد و بعد از آن، عليه آن اعلام جنگ کرد و اکنون، خواهان سرنگوني اسد است».
گفتني است که از ماه ژانويه سال جاري، مذاکرات آستانه با تمامي پيچيدگي هايش به عنوان بخشي از استراتژي مشترک روسيه، ترکيه و ايران در سوريه تلقي مي شد که اميدهاي مربوط به پايان گيري جنگ داخلي در سوريه نيز در سايه آن ايجاد شده بودند. در حال حاضر، به گفته مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه ترکيه، فقط مذاکرات ژنو با نظارت سازمان ملل متحد مي تواند ميدان اصلي براي يافتن راه حل سياسي براي مناقشه سوريه، مکان و انتقال دولت باشد.
گفتني است که اين داستان ديگري است و بعيد به نظر مي رسد که با آغاز رويکردهاي «نوين» به ويژه از سوي آنکارا و سپس، تهران، بتوان در انتظار بروز تحولاتي در اين و يا آن سو بود، اگرچه در آستانه، پيرامون تشکيل «کميته عالي مذاکرات» توافق حاصل شده است که در آن، به غير از مخالفان، مسکو و قاهره نيز شرکت خواهند داشت. در اين ميان، ايلنو چويک، مشاور رئيس جمهور ترکيه، مي گويد که «ترکيه قصد ندارد با توسل به قدرت، تن به درگيري و کنار نهادن اسد دهد» و «ترکيه، روسيه و ايران نيز در آستانه مذاکره مي کنند». تمامي اينها چه معنايي دارد؟
در اين ميان، مسعود بارزاني، رئيس فعلي خود مختاري کردستان عراق و رهبر حزب دموکرات کردستان عراق، مي گويد که «دير يا زور، رفراندوم استقلال برگزار خواهد شد. او اشاره مي کند که در صورت تحکيم نفوذ ايران در بغداد، چنين گامي برداشته خواهد شد. و اينجا وضعيت کاملا متناقضي به وجود مي آيد. ترکيه از حضور خودمختاري کردها در سوريه در هراس است، اما احتمال دارد، از استقلال کردستان عراق حمايت کند. در اين رابطه، نشريه بانفوذ ترکي «ميليت» هشدار مي دهد که «اين بحران وارد مرحله بررسي گزينه هاي حل و فصل بحران سوريه مي شود و تمامي طرفين درگير و شرکت کننده در سوريه در جستجوي راه حل هاي جديدي مي باشند».
تهران از اتحاد ميان واشنگتن و مسکو در هراس است و آنکارا از اتحاد ميان مسکو و تهران که با خود تهران نيز درگير مشاجره لفظي سياسي شده است. اما، اتحاد مسکو و آنکارا نيز چندان پايدار به نظر نمي رسد، زيرا ترکيه خواهان «ازسرگيري» روابط خود با امريکا است و در انتظار ارائه طرح هاي خاور نزديک از سوي اين کشور مي باشد و از «آغاز طرح عرب – ترک در راستاي بلوکه کردن ايران» سخن مي گويد. به سخن ديگر، خاور نزديک در شعاع بلاتکليفي سياسي و مهم تر از آن – ژئو سياسي قرار گرفته است. نشانه هايي از آغاز طوفان قريب الوقوع نمايان شده اند.