بزرگنمايي:

راه نو- حجت الاسلام و المسلمين دکتر حسن روحاني که روز يکشنبه و در جمع سران کشورهاي عضو سازمان همکاري اسلامي در آستانه پايتخت قزاقستان سخن مي گفت، اظهارداشت: ما براي صلح، همزيستي و همکاري هرچه بيشتر با شما دولت‌هاي دوست و برادر به اين اجلاس آمده‌ايم.
متن سخنان دکتر روحاني به اين شرح است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
جناب آقاي نورسلطان نظربايف؛
رييس‌جمهور محترم‌کشوربرادرقزاقستان؛
رؤساي محترم کشورهاي اسلامي؛
دبيرکل محترم،
خانم‌ها، آقايان!
در آغاز مايلم از ميهمان‌نوازي گرم دولت و ملّت قزاقستان قدرداني، و از جناب آقاي نظربايف رييس جمهور محترم قزاقستان، بخاطر طرح اين ايده و سازماندهي اين اجلاس، تشکر نمايم. اميدوارم اين اجلاس که با شعار "علم، فناوري و نوسازي در جهان اسلام" در شهر زيباي آستانه برگزار مي‌شود، در کنار تلاشهاي ارزشمند ديگر، باعث ارتقاء همکاري‌هاي سازنده، ميان کشورهاي اسلامي در حوزه‌هاي مختلف گردد.
آقاي رييس!
همة ما بر اين مسأله اتفاقّ نظر داريم که «جهان اسلام» بخشي مهم و مؤثر، در منظومة جهاني است. و توانمندي، پيشرفت و ثبات آن، ماية توانمندي، پيشرفت و ثبات جهان خواهد بود. روشن است که در ضعف، عقب‌ماندگي و از هم‌گسيختگي جهان اسلام نيز، صلح پايدار، توسعه همه جانبه و همگرايي مؤثر جهاني ناممکن مي‌شود. پس همرأيي و همراهي و همکاري ما اعضاي جهان بزرگ اسلام براي ورود به جهان توسعه يافته در واقع تلاشي مشترک، براي ساختن جهاني به دور از جهل، فقر، جنگ و خشونت است.
همکاري در حوزه علم و فناوري هم از آن حيث که نقش پيشران در توسعه بخش‌هاي مختلف اقتصادي را دارد، براي رشد و همگرايي کشورهاي اسلامي تعيين کننده است و هم از آن جهت که با جوانان و دانشگاه‌ها سر و کار دارد و با ايجاد فضاي اميد و سازندگي و اشتغال‌زايي، ريشه‌هاي گرايش به افراط و تروريسم را مي‌خشکاند، از اهميت سياسي و اجتماعي راهبردي برخوردار است.
هم‌انديشي سران کشورهاي اسلامي در اين موضوع و در اين مقطع زماني، به دوجهت اهميت ويژه دارد: نخست آنکه به سبب تحول عظيمي که عصر ارتباطات، در دسترسي‌هاي علمي و همکاري‌هاي فناورانه بدون محدوديت‌هاي مرزي فراهم آورده است. و در کنار آن نوآوري‌هاي دانشمندان و مخترعاني که از کشورهاي آسيايي و آفريقايي برخاسته‌اند، که سهم و رشد روزافزوني در ثبت اختراعات و تحقيقات علمي را به خود اختصاص داده‌اند. دوم آنکه هدايت و مديريت «انقلاب چهارم صنعتي» که انقلاب فناوري و دگرگوني بنيادين در رابطه نوين انسان و هوش مصنوعي و مناسبات انسان‌ها در ساختارهاي جديد اجتماعي است، نيازمند فرهنگي است که از قدرت جذب عناصر متغير فناوري و محيط برخوردار باشد و همچون تمدن اسلامي با کسب علم و تجربه از تمدن‌هاي ديگر بشري، همگرايي و هم‌افزايي را، در ميان خانواده بزرگ بشري سامان دهد.
ديروزِ جهان اسلام، دوران شکوفايي علمي، فرهنگي و تمدني بود، آيا نمي‌شود که امروز آن نيز به سوي نوآوري، خلاقيت و رشد برود و در کنار عقلانيت و اخلاق، جهاني عاري از خشونت و افراطي‌گري را خلق کند؟
گر چه متاسفانه امروز بحران هاي متعددي جهان اسلام را به چالش کشيده است.
ادامه جنايات صهيونيست ها عليه مردم فلسطين، جنايات افراطيون در ميانمار عليه مسلمانان روهينگيا، فجايع انساني گروههاي افراطي در سوريه و عراق، تداوم اقدامات نظامي عليه مردم يمن، نياز به همبستگي و اتحاد امت اسلامي را از هر زمان ديگر بيشتر کرده است.
خانم‌ها، آقايان!
من افتخار نمايندگي ملّتي را دارم که در دو دوره تمدني پيش از اسلام، و پس از اسلام از پرچمداران علم و فرهنگ در تاريخ بشري بوده است. روح ايراني با ايجاد محيط سياسي و اجتماعي مبتني بر اخلاق و حقوق انساني، زمينه جذب دانشوران و تاجران و معماران از سراسر جهان را فراهم آورد و بستر آفرينش جلوه‌هاي درخشان تمدن بشري در تخت جمشيد و گنجينه علوم و فنون در کتابخانه‌هاي آسيا را بنا نهاد.
با درخشش خورشيد اسلام نيز، جامعه ايراني که به استقبال پيام آسماني آزادي و عدالت شتافته بود، جهشي نو آغاز کرد. در اين دوره پرشکوه، ايرانيان در کنار ديگر مسلمانان، نه فقط از سرچشمه معرفتي وحي بهره گرفتند، بلکه به تشويق آموزه‌هاي ديني، هم به تدبّر و تعقّل پرداختند،و هم از تجارب گوناگون بشري آموختند.
مسلمانان با درس آموزي از قرآن کريم و آموزه‌هاي پيامبر اسلام از آغاز شکل گيري تمدن اسلامي، به فراگيري علوم مختلف از سراسر جهان روي آوردند. آنچه در اين دوره پيشرفتهاي مادي را براي آنان فراهم کرد در واقع همان روحيۀ تساهل و رواداري منبعث از تعليم صريح دين بود که جايگزين تعصبات گذشته شده بود.
يکي از مظاهر اين تسامح و رواداري در جهان اسلام، آزادي و آسايش پيروان ديگر اديان در جامعۀ اسلامي بود که اين سعۀ صدر و تسامح نه تنها مناظرات ديني و اعتقادي را در قلمرو اسلام ممکن ساخت بلکه موجبات تعامل و مشارکت پيروان ساير اديان با مسلمانان در تـوسعه و بسط تمدن انساني و تـرجمه و انتقال دانشهاي تمدنهاي ديگر به زبان عربي که زبان رسمي علم در آن روزگار بود گرديد. و به تدريج تمدن اسلامي وارث و معمار فرهنگ قديم شرق و غرب شد نه تقليد کنندۀ صرف از فرهنگهاي سابق، که تکميل کننده آنها شد.
تمدن اسلامي با اين رويکرد و روحيه بود که به چنان شکوفايي و بالندگي رسيد که در علوم مختلف مانند پزشکي، داروسازي، نجوم، رياضيات، فيزيک، شيمي، جغرافيا، فلسفه و کلام، عرفان، ادبيات و هنر سرآمد روزگار خويش شد و در برخي از اين علوم، اروپا را از قرون وسطي تا قرن شانزدهم ميلادي وامدار خويش ساخت.
اما واقعيت تلخ آن است که اين دوره شکوفايي و پيشرفت، تداوم نيافت و جامعه اسلامي در چند قرن اخير از حرکت و زايندگي باز ايستاد و در مواجهه با فرهنگ غربي در مسابقه علم و فناوري عقب ماند. تمدن اسلامي از وقتي به رکود و انحطاط دچار شد که در دل آن، تعصبات قومي و محلي پديد آمد و وحدت و تسامحي که در آن بود از بين رفت. تقسيم علم به مذموم و محمود در آغاز قرن ششم از موجبات آغاز افول تمدن اسلامي شد و حملۀ مغول به اين افول سرعت بيشتري بخشيد. رخوت و سستي مسلمانان در سَده‌هاي اخير، نه تنها آنان را از ادامه پيشرفت بازداشت، بلکه از حفظ آنچه خود داشتند نيز بازماندند. درواقع دو عامل، اين حرکت رشد و پيشرفت تمدن نوين اسلامي را کُند و گاه متوقف کرد. يکي قرين شدن رشد علمي و فناوري در غرب با اقدامات سيطره‌جويانه سياسي و فرهنگي حاکمان غربي، و ديگر ضعف حاکمان در کشورهاي مسلمان و خودباختگي برخي از نخبگان در سرزمين‌هاي اسلامي.
امروز، بار ديگر امّت اسلامي در مواجهه با مرحله نويني از جهش در تمدّن بشري و در آستانه تحولات عظيم اقتصاد دانش بنيان، با يک انتخاب تاريخي روبرو است. انتخاب ميان "رويکرد فعّال و اصيل و مشارکت‌جويانه"، که با حفظ اصالتهاي فرهنگي در تعاملي سازنده از تجارب و دستاوردهاي ديگران نيز بهره مي‌گيرد، و يا "رويکرد منفعلانه"‌اي که در طرف افراط به انزوا، و در طرف تفريط، با خود باختگي منتهي مي‌شود.
بايد به جاي هراس از رشد روز‌افزون علم و فناوري و گريز از آن، قدرت انتخاب و انطباق جوامع مسلمان را بالا برد. مهم‌ترين ضرورت‌هاي توسعة علوم و فنون جديد براي ما ايجاد شرايط مطمئن سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصاد براي جذب و هضم آنهاست. به علم و فناوري اکتفا نکنيم، راهبردها و راهکارهاي دستيابي به آنها را بيابيم.
آقاي رييس، خانم‌ها، آقايان!
ما کشورهاي اسلامي، براي اينکه صاحب علم و فن شويم بايد هم جوامع خود را در درون براي اين کار توانمند کنيم و هم در منظومه کشورهاي اسلامي تحرکي نو در اين زمينه به وجود آوريم.
هريک از ما در کشورهاي خود با دغدغه و دلسوزي، به سوال بزرگ رابطه علم و پيشرفت اقتصادي و اجتماعي انديشيده‌ايم و اينک که عزم آن داريم که با ايجاد فضاي همکاري، گامهاي يکديگر را قوت بخشيم نخستين قدم، اطلاع از تجارب يکديگر و بهره‌مندي از دستاوردهاي اين خانواده بزرگ اسلامي است.جمهوري اسلامي در ده سال اخير، شاهد دستاوردهاي مهمي در حوزه علم، فناوري و نوآوري بوده است. در 5 سال اخير، رتبه ايران در توليد مقالات علمي از 34 به 16 ارتقا يافته است. 1100 دانشگاه در ايران تعداد افراد داراي تحصيلات دانشگاهي را از 2 ميليون و 400 هزارنفر به 4 ميليون و 800 هزار نفر رسانده است. و ايران را درميان 5 کشور داراي بيشترين دانش‌آموخته مهندسي قرار داده است.
مشارکت ايران در توسعه فناوري‌هاي جديد مانند بيو، نانو، علوم شناختي،انرژي‌هاي تجديدپذير،هوافضا، ميکروالکترونيک و سلول‌هاي بنيادي به طور شايان توجهي افزايش يافته است. سياست فعال دولت در حمايت از شرکت‌هاي دانش‌بنيان به تکوين و رشد هزاران شرکت در حوزه فناوري‌هاي جديد انجاميده است و صادرات محصولات با فناوري متوسط و بالا در ايران از 1.5 ميليارد دلار به 12.1 ميليارد دلار جهش پيدا کرده که تأثير مهمي در مثبت شدن تراز تجاري کشور، ايفا نموده است. سياست ما برآن است که عليرغم وجود وسيعترين منابع غني نفت و گاز در کشور، از اقتصاد مبتني بر منابع طبيعي، به سمت اقتصاد مبتني بر بهره‌وري و نوآوري حرکت نماييم.
با چنين ظرفيت‌هايي است که به نام جمهوري اسلامي مي‌گويم ما براي صلح، براي همزيستي، براي همکاري هرچه بيشتر با شما دولت‌هاي دوست و برادر به اين اجلاس آمده‌ايم.
ما آمده‌ايم که بگوييم مي‌توانيم و بايد به نام علم و فناوري و به اتکاي ديپلماسي علمي، زمينه‌هاي مشترک براي توانمندي هرچه بيشتر و ايجاد ظرفيت‌هاي مکملّ در جهان اسلام را دنبال کنيم.
آقاي رييس!
ورود قدرتمندانه کشورهاي اسلامي به فضاي رقابت و مشارکت در عرصه دانش و فناوري‌هاي نوين، و نقش آفريني سازنده در شکل‌گيري آينده مناسبات ثروت و قدرت جامعه جهاني، نيازمند سياستگذاري و اولويت‌بندي در سطح ملّي و فراملّي است. اولويت‌هاي دوازده‌گانه‌اي که در سند برنامه 2026 در اين اجلاس فراهم شده است، نکات مهمي را مورد توجه قرار داده است. در اين ميان توجه به "عامل انساني و سرمايه اجتماعي" نقش محوري دارد. مردم، مهمترين سرمايه‌هاي ما هستند. آنها بايد ببينند که دستاورد سرمايه‌گذاري ما در علم و فناوري، به بهره‌مندي آنها و ريشه کني فقر و بهبود وضع سلامت و رفاه آنان مي‌انجامد.
آقاي رييس، سران محترم کشورها، خانم‌ها، آقايان!
اين اجلاس ظرفيت آن را دارد که به نقطه عطفي در تاريخ همکاري‌هاي علمي جهان اسلام بدل شود.
بياييم به دور از تفرقه‌افکني‌هاي دشمنان اسلام و قدرت‌هاي جنگ‌طلب که نفع خود را در دوري ما از همديگر مي‌بينند، عرصه‌هايي نو براي همکاري‌هاي علمي و فناورانه و براي نوسازي هرچه بيشتر کشورها باز کنيم. فضا‌هاي مشترک سياسي، اقتصادي و فرهنگي را در جهان اسلام تا آنجا که مي‌توانيم توسعه دهيم.
در واقع اگر بخواهيم رمز اعتلاي علمي جهان اسلام در گذشته و آينده را در يک کلمه خلاصه کنيم بايد از اعتدال اسلامي با سه مولفه تعامل، تسامح و تعاون سخن بگوييم. تعامل علمي با همه جهان و پرهيز از انزوا، تسامح در مباحثات علمي و دوري از تعصب و تعاون علمي و پرهيز از تک‌روي.
يقين داشته باشيم که گام ما براي همگرايي و همسويي بي‌شک ياري خداوند را هم در پي‌خواهد داشت که:
إن تنصروالله ينصرکم و يثبّت اقدامکم.
والسلام عليکم و رحمه الله و برکاته