بزرگنمايي:

راه نو- زکیه یزدان شناس، در گزارشی در المانیتور (امریکا)، نوشت:
تهران – هنگامی که پای ایران در میان باشد، ١٣ اکتبر برای رئیس جمهور آمریکا روزی سرنوشت ساز بود. اگر چه دونالد ترامپ پس از روی کار آمدن، دو بار پایبندی ایران را به «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) تأیید کرده بود، اما توافق هسته ای را تأیید نکرد و گفت شرایط کنگره را محقق نکرده است. اگر چه وی در عمل توافق هسته ای را پاره نکرد، اما این اقدام واکنش های متفاوتی را در میان نخبگان دانشگاهی ایران به همراه داشت.
اگر چه ترامپ مدعی است که راهبرد جدید او حاصل ٩ ماه بحث و بررسی با کنگره و متحدان آمریکا است، اما بسیاری از ایرانیان بر این باورند که در پس این راهبرد هیچ گونه تفکر راهبردی مشخصی وجود ندارد.
در این رابطه، محمد جمشیدی، استاد روابط بین الملل در «دانشگاه تهران» در مصاحبه با «المانیتور» گفت با وجود ادعای ترامپ، ایرانی ها رویکرد وی را تلاشی راهبردی نمی دانند. جمشیدی گفت: «این اقدام صرفاً تدبیری برای تهدید ایران و تحت فشار قرار دادن تهران است. اما مقامات و سیاستگذاران آن را جدی نگرفته اند. در واقع این اقدام ترامپ راهبرد جدیدی به شمار نمی رود و فاقد هر گونه ابتکار تازه برای حل مسائل قدیمی و همیشگی میان تهران و واشنگتن بوده است.» ترامپ بارها گفته است که برجام «بدترین توافقی» است که آمریکا تا کنون امضا کرده است.
ناصر هادیان، استاد برجسته روابط بین الملل در «دانشگاه تهران»، بر این باور است که یکی از اهداف اعلامیه اخیر ترامپ این است که نشان دهد وی در مقابل ایران با سرسختی ایستاده است و تلاش می کند تا جایی که بتواند میراث سلف خود، باراک اوباما را در سیاست خارجی بر هم بزند. اما هادیان نیز به «المانیتور» گفت این که فکر کنیم سیاست جدید ترامپ درباره ایران تصمیمی صرفاً سیاست زده است، ساده انگاری است؛ وی گفت: «در مجموع، این تصمیم نتیجه ٨ ماه بررسی های انجام شده و سیاستی بلند مدت است. هدف اصلی این راهبرد افزایش وضعیت بلاتکلیفی در موقعیت ایران در آینده تا حدی است که سرمایه گذاران جرأت ورود به ایران را پیدا نکنند.»
ترامپ به عنوان بخشی از راهبرد جدید آمریکا و با این بهانه که جمهوری اسلامی «روح» برجام را نقض کرده است، در ١٣ اکتبر مجوز لازم را برای تحریم بیشتر «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» و تحریم مقامات، عوامل و وابستگان آن را به علت حمایت سپاه از دولت سوریه و گروه هایی همچون حماس و حزب الله، برای وزارت خزانه داری آمریکا صادر کرد. با وجود این، وزارت خزانه داری از قرار دادن نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان های تروریستی خودداری کرده است.
جمشیدی گفت هدف این تحریم ها کاستن از نقش منطقه ای ایران است. وی گفت: «آمریکا نقاط ضعف و مشکلات راهبردی در منطقه دارد و این راهبرد نشانه نقاط ضعف این کشور است، نه قدرت آن. آن ها از برجام به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بیشتر بر ایران و نیز دستیابی به منافع منطقه ای خود استفاده می کنند.» جمشیدی با اشاره به هشدار های اخیر محمد علی جعفری، فرمانده «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» در صورت تشدید تحریم های آمریکا بر ضد سپاه، گفت مردم و مسؤولان ایرانی خواستار پاسخی قاطع در صورتی هستند که چنین اتفاقی بیافتد؛ وی در ادامه گفت: «تحریم ها می توانند تأثیری منفی بر معادلات پیچیده در خاور میانه داشته باشند.»
باب کورکر و تام کاتن، سناتور های جمهوریخواه، پیش نویس طرحی را برای تصویب در سنا تهیه کرده اند که هدف آن افزودن شرایط جدید از سوی آمریکا به صورت یک جانبه به برجام است و یکی از این شرایط اقداماتی در ارتباط با برنامه ایران در زمینه موشک های بالستیک است. جمشیدی گفت دولت ترامپ می خواهد با افزایش محدودیت ها بر ضد ایران، این کشور را به پذیرش مذاکره دوباره بر سر توافق هسته ای مجبور کند و هشدار داد هر گونه تشدید فشار ها بر ضد تهران به معنای کناره گیری واشنگتن از توافق هسته ای است و ایران در چینین شرایطی دیگر خود را متعهد به توافق نخواهد دانست.
پس از اقدامات ترامپ در ١٣ اکتبر، فدریکا موگرینی، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به سرعت حمایت علنی خود را از برجام به عنوان توافقی بین المللی بیان کرد. وزرای امور خارجه ٢٨ کشور عضو اتحادیه اروپا نیز متفق القول خواستار اجرای کامل برجام شده و آن را یکی از ستون های اصلی عدم اشاعه جنگ افزارهای کشتار جمعی در جهان خواندند. سید جلال دهقانی فیروزآبادی، استاد روابط بین الملل در «دانشگاه علامه طباطبایی»، بر این باور است که در چنین بستری، اجماع بین المللی دور از انتظاری در مقابل ترامپ و موضع وی در برابر توافق هسته ای به وجود آمده است؛ زیرا این توافق فقط برنامه ای چند جانبه برای اقدام نیست؛ بلکه قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت سازمان ملل آن را تأیید کرده است.
در مقابل دهقانی فیروزآبادی، فؤاد ایزدی، استاد مطالعات آمریکای شمالی در «دانشگاه تهران»، بر این باور است که هیچ اجماعی در میان اروپایی ها درباره واکنش درست به راهبرد جدید ترامپ وجود ندارد. وی در مصاحبه با «المانیتور» گفت: «اگر به تجارب گذشته نگاهی بیاندازیم می بینیم که اروپایی ها نشان داده اند که قابل اعتماد نیستند. با وجود این «برجام» در خدمت منافع اقتصادی اروپا و نخستین دستاورد بین المللی آن ها از پایان جنگ جهانی دوم تا کنون است.»
جمشیدی نیز با اشاره به گذشته گفت بر این باور است که سیاست اروپا با اهداف آمریکا هماهنگ خواهد شد. وی گفت: «ما این تجربه را در آغاز گفتگو های هسته ای نیز داشتیم و آن ها باز هم همین فرایند را در عرصه سیاست منطقه ای تکرار خواهند کرد.»
در میان همه این ها، باید خاطرنشان کرد که اگر آمریکا برای اجرای تحریم های ثانویه بر ضد شرکت های اروپایی تصمیم می گرفت، سرنوشت توافق هسته ای به طور کامل تغییر می کرد. هادیان در پاسخ به پرسشی درباره احتمال این سناریو، گفت: «من فکر نمی کنم کنگره چنین کاری بکند. در مقابل، اتحادیه اروپا با آمریکا در اعمال فشار بیشتر بر ایران در موضوعاتی همچون موشک های بالستیک، رفتار منطقه ای و حقوق بشر همکای خواهد کرد.» ایزدی گفت ایران از اروپایی ها انتظار دارد در صورت اقدام آمریکا به اعمال تحریم های ثانویه بر سرمایه گذاران اروپایی که خواستار تعامل با ایران باشند، بر اساس قوانین «سازمان تجارت جهانی» از آمریکا شکایت کنند.
یکی دیگر از موضوعات مهم چگونگی واکنش ایران به محدودیت های گسترده جدیدی است که کنگره آمریکا در نظر گرفته است. ایزدی بر این باور است که ایران محدودیت های بیشتر را نخواهد پذیرفت و زیر بار محروم شدن از منافع اقتصادی توافق هسته ای نخواهد رفت: «واکنش های احتمالی متفاوتی، از خروج از برجام گرفته تا حتی خروج از «ان تی پی» [پیمان منع گسترش جنگ افزار های کشتار جمعی] وجود دارد. به نظر من مهمترین گزینه برای ایران تشدید فعالیت های خود در حوزه هایی مانند نفوذ منطقه ای است که در توافق هسته ای به آن ها پرداخته نشده است.» در مقابل، هادیان گفت: «بستگی دارد. همه این ها به تحلیل هزینه – فایده از سوی ایران بستگی دارد. همچنین به واکنش های قدرت های اروپایی بستگی دارد. تا کنون، واکنش های آن ها به راستی مناسب بوده است.»