بزرگنمايي:

راه ترقی- از سال 1358 تا کنون در مجموع 26 اثر میراث فرهنگی، طبیعی و تاریخی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است، در این میان دو کلیسای تادئوس مقدس(قره کلیسا) در چالدران و کلیسای مریم مقدس (زور زور) در ماکو در آذربایجان‌غربی و کلیسای استپانوس مقدس در جلفا در آذربایجان شرقی در سال 2008 (1387) به عنوان نهمین اثر ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفت.

این در حالی است که بیش از 400 کلیسا در ایران ثبت و شناسایی شده که برخی شهرت ملی و تعدادی هم شهرت ملی و جهانی دارند. کلیسای وانک در اصفهان، کلیسای کانتور (ارتودوکس) در قزوین، کلیسای سرخ‌آباد در مازندران، کلیسای سرکیس مقدس در تهران، کلیسای گاراپت مقدس در آبادان ، کلیسای مریم مقدس در تبریز و کلیسای ننه مریم در ارومیه از کلیساهای معروف ایران هستند که به لحاظ معماری و قدمت و جایگاه دینی مورد توجه مسیحیان و گردشگران فرهنگی و مذهبی که به این شهر سفر می کنند، قرار داد.

 گردشگری مذهبی گونه‌ای از گردشگری است که بازدید و حضور در مکان‌های مذهبی مانند حرم‌ها و بارگاه‌های مقدس امامان شیعیان (ع)، آرامگاه امامزادگان و مقابر و بقاع متبرکه، مزارها و اماکن منسوب به پیامبران الهی، مساجد بزرگ و مقدس، زیارتگاه‌ها، معابد و کلیساها مربوط به سایر ادیان و مذاهب، مزار عالمان و صالحان دینی و همچنین رویدادها و آیین‌های فرهنگی، دینی و مذهبی مناسبت‌های تاریخی را شامل می‌شود  که از عوامل مهم جذب زائر و گردشگری مذهبی و زیارتی است

همچنین در بخش عناصر و آثار ناملموس (غیرمادی) فرهنگی، ایران 17 میراث ناملموس را در یونسکو ثبت کرده است؛ که آئین زیارت کلیسای تادوئوس مقدس (قره کلیسا) سال 2020 (1399) ثبت جهانی شد. آیینی که اوایل مردادماه هر سال بیش از 5 هزار مسیحی برای ادای مناسک آن به این منطقه سفر می کنند.

میراث‌فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایندهای فرهنگی مانند: آیین‌ها، هنرها، ترانه‌ها، آواها و نواها، موسیقی‌ها، رویدادها، مهارت‌ها و توانمندی‌هایی گفته می‌شود که در میان مردم و یا یک قوم در یک منطقه خاص جغرافیایی مرسوم بوده و با گذشت زمان، نسل‌به‌نسل و سینه‌به‌سینه به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند به دوران معاصر یک ملت به ارث می‌رسد و همچنان به عنوان یک عنصر و ارزش فرهنگی توسط مردم ترویج، حفاظت و پاسداری می‌شود

کلیسای تادئوس مقدس(قره کلیسا)

قره کلیسا از بناهای مذهبی متعلق به ارامنه بوده که در جنوب ماکو و 20 کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده است. قره در زبان آذری به معنای «سیاه» است و وجه تسمیه این نام سیاه بودن قسمتی از کلیسا است. ظاهرا ساختمان اصلی کلیسا از سنگ های سیاه ساخته شده که پس از بازسازی قسمتی از سنگ ها به وسیله سنگ های سفید جایگزین شده است. به احتمال زیاد این عمل به صورت عمدی انجام شده تا آیندگان از شکل و ظاهر اولیه کلیسا مطلع باشند.

شناسایی این بنای مذهبی به قرن 7 میلادی بر می‌گردد و بر اساس تحقیقات در قرون چهارم تا ششم میلادی روی آرامگاه تادئوس مقدس (سال میلادی 66) از حواریون حضرت مسیح (ع) بنا شده و برای مسیحیان منطقه و همچنین ارامنه جهان ارزش مذهبی زیادی دارد.

کلیسای مریم مقدس (زور زور)

کلیسای مریم مقدس به کلیسای زور زور نیز معروف است به همراه مجموعه عبادتگاه‌ها و روستا و منظر قره‌کلیسا، یکی دیگر از آثار پرونده کلیساهای جهانی ایران است که در استان آذربایجان غربی شهرستان ماکو و در 12 کیلومتری شمال غرب قره کلیسا قرار دارد. این کلیسا که به حدود سال 1298 یا (قرن 13 تا 14) -میلادی تعلق دارد، ممکن بود که پس از آبگیری سد بارون در عمق دریاچه پشت سد قرار گیرد. به همین دلیل، به ارتفاعات کنار دریاچه منتقل و در آن نقطه دوباره بازسازی شد.

کلیسای مریم مقدس از مراکز مهم تعلیمات دینی، فرهنگی و ادبی بوده و در طول مدت فعالیت خود توانست 12 روحانی با شهرت جهانی برای کلیساهای کاتولیک تربیت کند.

کلیسای استپانوس مقدس

کلیسای استپانوس مقدس به همراه مجموعه کلیسا آندروورتی(چوپان) و کلیسا و روستای دره شام در 6 کیلومتری روستای دره شام به فاصله 15 کیلومتری غرب شهر جلفا منطقه جلفا در آذربایجان‌شرقی، بعد از قره کلیسا در آذربایجان غربی، مهم ترین کلیسای ارامنه کشور است. این کلیسا مربوط به قرون 10 تا 12 میلادی است و در منطقه جلفا در کنار رودخانه ارس جای گرفته است. 

استپانوس(استفان) اولین شهید راه مسیحیت که در قرن اول میلادی به دست مخالفان به شهادت رسید و هر سال، ارامنه بسیاری از گوشه و کنار ایران به زیارت این مکان می‌روند و در هفته زیارت قره کلیسا پس از انجام مراسم زیارت قبر تادئوس، به زیارت این دیر نیز می روند.

کلیسای چوپان نیز در همین مجموعه که در غرب شهر مرزی جلفا در ساحل رود ارس در قرن 16 میلادی ساخته شده است. گفته می شود این کلیسا محل عبادت چوپانان ارمنی ساکن روستاهای اطراف دره شام بوده است.

آئین زیارت کلیسای تادئوس مقدس (قره کلیسا)

«آیین و مراسم زیارتی کلیسای تادئوس مقدس» (قره کلیسا) 27 آذر ماه سال 1399 در پرونده‌ای مشترک با ارمنستان در فهرست میراث جهانی ناملموس بشری یونسکو ( UNESCO) قرار گرفت و به عنوان شانزدهمین میراث ناملموس ایران ثبت جهانی شد.

زیارت تادئوس مقدس آیینی مذهبی در قره کلیسا است، که ارامنه هر ساله از نقاط مختلف جهان به این مکان تاریخی (قره کلیسا- کلیسای تادئوس) - که جزو میراث جهانی ثبت شده است- می‌آیند، و این آیین را برگزار می‌کنند، این مکان مذهبی میعادگاه حدود 5هزار ارامنه ایران و جهان می‌شود. افزون بر ارامنه، خانواده هایی از آشوریان و به ندرت خانواده های مسیحیان کاتولیک هم در این جشن شرکت می کنند.

یکی از آداب پسندیده در طول زیارت سه روزه، آیین های غسل تعمید کودکان و نوجوانان ارمنی در این کلیسا است. عده‌ای بر این عقیده هستند که تعمید کودکان آنها در محل تدفین حواری مسیح (ع)، همراه با خیر و برکت است. گروهی هم فرزندان خود را با نذر و نیت در آنجا غسل تعمید می‌دهند و به همین خاطر سن غسل تعمید گیرندگان گاه به 15 و 20 سال هم می‌رسد.

تادئوس یا طاطائوس (طاطاوس) یکی از حواریون مسیح است که در سال چهل میلادی به ارمنستان آمد و به تبلیغ مسیحیت پرداخت که در پی تبلیغ وی گروه زیادی به آیین مسیح روی آوردند که از آن جمله ساناتروک پادشاه ارمنستان و دخترش ساندخت بود ولی سلطان کمی بعد پشیمان شد و به مخالفت با آیین جدید پرداخت و دستور داد تا تادئوس، ساندخت(دخترش) و گروهی دیگر که به مسیحیت گرویده بودند (حدود 3500 نفر) را به قتل برسانند.

در سال 302 میلادی زمان پادشاهی تیرداد از پادشاهان ارمنستان، مسیحیت را در این کشور دین رسمی و همگانی شد. مسیحیان ارمنی که خاطره شهادت تادئوس و ساندخت را نسل به نسل حفظ کرده بودند، در محل فرار آنها کلیساهایی بنا کردند که قره کلیسا یکی از آنها است.

بنا بر عقیده ارامنه، کلیسای تادئوس (طاطائوس) اولین کلیسایی است که به دستور مبشرین و حواریون مسیح در دنیا ساخته شده است و چون از نظر مذهبی شهادت را بزرگترین سعادت برای بشر می‌دانند، هر سال در روزهای آخر تیرماه و هفته اول مرداد ماه که مصادف با قتل تادئوس مقدس و پیروان مسیحی او است، در قره کلیسا جمع شده و مراسم  که به آیین زیارت تادئوس معروف است، بر پا می کنند.

کلیساهای معروف ایران

از میان 4٠٠ کلیسای مسیحی، ارمنی و ارتودوکس شناسایی و ثبت شده در ایران کلیسای وانک در اصفهان، کلیسای کانتور (ارتودوکس) در قزوین، کلیسای سرخ‌آباد در مازندران، کلیساب سرکیس مقدس در تهران، کلیسای گاراپت مقدس در آبادان، کلیسای مریم مقدس در تبریز و کلیسای ننه مریم در ارومیه از کلیساهای معروف ایران هستند.