بزرگنمايي:

راه ترقی- نوروز ١٣٩٩ برای صنعت گردشگری و سفر ایران یک کابوس بود، کمتر از یک ماه محدودیت‌ها چنان شدت گرفت که با شعار «به سفر نرویم/ در خانه بمانیم» سفر و گردشگری به صفر رسید. ویروس کرونا میهمانی ناخوانده که بدون دعوت نامه، بدون روادید و بدون اقامت، از شرق دور یکی یکی کشورها را زیر پا گذاشت و سوغاتی جز مرگ و رکود برای مردم جهان نداشت.

این در حالی بود که یک سال قبل از کرونا (2018) بیش از یک میلیارد و 400 میلیون تن در سطح جهانی سفر کرده بودند و حدود 1.5 تریلیون دلار گردش مالی در صنعت گردشگری ایجاد شد، صنعتی که برای صدرنشینی در صنایع پول ساز جهان چهار سال تا سال 2025 را هدف‌گذاری کرده بود، اما به یک‌باره به شرایط 20 سال قبل خود بازگشت؛ صنعتی که در سال 2020 در اثر محدودیت‌های کرونایی، با رشد منفی 50.4 درصدی مواجه شد و 4900 میلیارد دلار از ارزش آن کاسته شد. البته روند واکسیناسیون جهانی و کاهش محدودیت‌های کرونا و اجرای سیاست سفر در حین کرونا تا حدودی اقتصاد گردشگری را احیا کرد و در سال 2021 حدود 1000 میلیارد دلار عاید اقتصادهای جهان شده است.

کرونا در ایران مانند بیشتر کشورهای جهان، سفرها را متوقف شد، جاده‌های بین شهری فقط برای خودروهایی باز بود که محموله های ضروری مانند دارو و مواد غذایی داشتند؛ هتل‌ها و مراکز اقامتی بدون مسافر، ایرلاین‌ها بدون مسافر، رستوران‌های بین راهی بدون مشتری، در پایانه‌های قطار و اتوبوس هم اثری از هیچ مسافری نبود. برگزاری آیین‌ها، سوگواره‌ها و جشنواره‌ها و نمایشگاه متوقف شد. رویای جذب 10 میلیون گردشگر یک سال بعد از تجربه ورود حدود 9 میلیون گردشگر خارجی در سال 1398 دست نیافتنی‌تر از همیشه شد.

کرونا بی‌امان می‌تاخت، گردشگری به کما رفت

سال اول کرونا (2020) صنعت گردشگری ایران با رشد منفی 45 درصدی مواجه شد، اگر چه سال بعد آن گردشگری ایران رشد مثبت 40 درصدی را تجربه کرد و ارزش آن به 202 هزار میلیارد تومان افزایش یافت. آمار مبتلایان و جان‌باختگان کرونا روز به روز افزایش می‌یافت و با اجرای محدودیت‌های سفر و گردشگری تعداد مسافران و گردشگران گردشگری در 2 ماه اول سال 1399 حتی به صفر رسید.

بعد از مدتی سازمان جهانی بهداشت (WHO) دستورالعمل‌های بهداشتی را صادر کرد که با گردشگری در حین کرونا پیکر بی‌جان صنعت که در کما به سر می‌برد به احیا و رونق امیدوارتر شد، ولی بیشتر کارشناسان معتقد بودند بازگشت به روند قبل از کرونا چندین سال حتی یک دهه طول خواهد کشید.

مسدود بودن مرزها، لغو انواع سفرهای تفریحی- سیاحتی، زیارتی و مذهبی و حتی کاری، عدم پذیرش مسافران ورودی توسط کشورهای مقصد یا اجرای شرایط سخت‌گیرانه ورود مسافر اعم از قرنطینه و همچنین شرایط مشابه برای مسافران خروجی، به دلیل خطرات ناشی از انتقال ویروس کرونا، از جمله دلایل کاهش و رکود در صنعت گردشگری بود.

با نگاهی به آمار 9 ماهه نخست سال 99، ( از آغاز سال تا پایان آذر ) به دلیل محدودیت‌های بسیار ناشی از کرونا و توقف چندین ماهه مرزهای زمینی، دریایی، ریلی و هوایی،‌ تردد مسافر به کشور کاهش چشم‌گیری داشت؛ اگر چه بعد از چند ماه، سفر با رعایت دستورالعمل‌های کرونا انجام میشد، اما آمارها همچنان کاهش حدود 80 درصدی سفرهای داخلی را نشان می‌داد و ورود گردشگر خارجی نسبت به سال قبل از آن تا 90 درصد کاهش یافت و در سال اول کرونا (1399) فقط حدود 300 هزار گردشگر خارجی آن هم در بخش گردشگری درمانی و سلامت به ایران سفر کردند.

در این میان تردد مسافری از فرودگاه امام خمینی(ره) که پرترددترین فرودگاه کشور است، نیز با کاهش قابل توجهی در مسافران ورودی و خروجی، در 9 ماهه سال 1400 نسبت به مدت مشابه سال 98 روبه رو شد. این افت 90 درصدی در تردد مسافر، کاهش در حدود 14 میلیون نفری مسافر در هر دو گروه مسافران ورودی و خروجی را شامل میشد، که در صنعت سفر فاجعه‌ای بی‌نظیر بود. یک برآورد تقریبی و کلی نشان می‌دهد در فاصله سال 2019 تا 2020 (سال 1399/سال اول کرونا) درآمدهای گردشگری ورودی ایران حدود 86درصد و درآمد گردشگری داخلی 44 درصد کاهش یافته است.

خسارت‌ها عیان شد

آرام آرام خسارت‌های کرونا بر صنعت گردشگری رخ عیان کرد، 80 درصد مشاغل و کسب‌وکارهای صنعت گردشگری را متوقف شدند، حدود 35 درصد از مشاغل موجود در صنعت گردشگری ایران کاملا از بین رفت. در این سال، کرونا 35 درصد از اشتغال موجود در صنعت گردشگری ایران از بین رفت و به حدود 1.2 میلیون نفر رسید، اما با رونق نسبی در سال 2021 این رقم  700 هزار نفر را به مشاغل گردشگری بازگرداند رقمی معادل 7.6 درصد که نشان میداد 1.9 میلیون نفر همچنان در این بخش فعال هستند. و نموارها افزایش سهم از کل بازار کار ایران که از 4.8 درصد در سال 2020 به 5.1 درصد در سال 2021 ثبت کرد.

بیش از 42 هزار میلیارد تومان خسارت به صنعت گردشگری وارد شد که عمدتا مربوط به صنعت هتلداری و خدمات اقامتی بودبر اساس برآوردها تا خرداد 1400 بیش از 42 هزار میلیارد تومان خسارت به صنعت گردشگری وارد شد که عمدتا مربوط به صنعت هتلداری و خدمات اقامتی بود. بیش از 85 درصد راهنمایان محلی صنعت گردشگری از جامعه 15هزار نفری این بخش برای مدت دو سال بیکار شدند. راهنمایانی که عموما بیمه نبودند و چرخه صنعت خارج شدند.

در سال 2020 کل هزینه کرد گردشگران خارجی در ایران با افت 82 درصدی مواجه شد و به 1.9 میلیارد دلار رسید، اما این رقم در سال 2021 به 2.5 میلیارد دلار  رسید که نشان می دهد نسبت به سال قبل از آن 31 درصد رشد داشته است. از طرفی گردشگران داخلی ایران در سال 2020 بالغ بر حدود 94 میلیارد تومان هزینه کردند که نسبت به سال قبل از آن با افت 39.7 درصدی را نشان می‌داد که البته با رشد حدود 49 درصدی در سال 2021 به 140هزار میلیارد تومان رسید.

بعد از چند ماه اگر چه بسیاری از مشاغل و صنایع فعالیت خود را آغاز کرده بودند، اما سایه سنگین کرونا هچنان بر صنعت گردشگری سایه افکنده بود، کرونا در برخی از مناطق روندی کنترلی را پیش می‌گرفت، اما همچنان جان بسیاری از مردم  را می‌گرفت. کارشناسان و متخصصان بهداشت و گردشگری متفق القول فقط توسعه واکسیانسیون عمومی و اعتماد مجدد گردشگران به ایمنی و امنیت سفر را ضامن احیای صنعت گردشگری اعلام می‌کردند روندی که تا حدود خرداد ماه 1400 در ایران روند پرشتابی نداشت.

واکسیانسیون عمومی و بازگشت امید به صنعت گردشگری

با آغاز فعالیت دولت سیزدهم و گسترش واکسیناسیون عمومی چرخ‌های صنعت گردشگری بعد از توقف دو ساله دوباره به حرکت درآمد؛ اولین اقدامی که تقاضای جامعه گردشگری ایران بود واکسیناسیون کارکنان هتلداری و صنعت گردشگری بود. این روند با اولویت‌بندی مراکز اقامتی و پذیرایی در گروه اول مشاغل و اجرای سیاست گردشگری در حین کرونا و رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، باعث شد گردشگری ایران از کما خارج شود.

با مهار پیک ششم کرونا و سویه اُمیکرون، سه ماه آخر سال 1400 چرخ‌های صنعت گردشگری بالاخره به حرکت درآمد. اما نقطه عطف احیای صنعت لغو محدودیت در صدور روادید برای گردشگران خارجی بود. ابتدای آذر 1400 با توافق وزارت میراث فرهنگی و وزارت امور خارجه، سفر در محورهای گردشگری ورودی به جریان افتاد، آرام آرام تاسیسات گردشگری برای نوروزی پرسفر در 1401 آماده میشدند. موجی که سفر صفر را به سونامی سفر تبدیل کرد.

نوروز 1401 را آغازی بر عبور از کرونا بود، بعد از دو سال کرونایی سفر بی دغدغه امن و ایمن آغاز شد، همه کشور بسیج شدند تا استقبال و اقامت گردشگران هماهنگ‌تر از همیشه صورت گیرد. با حضور 23 دستگاه اجرایی، ستاد هماهنگی خدمات سفر تشکیل شد. ثبت بیش از 52میلیون نفر شب اقامت در مراکز اقامتی رسمی کشور بارقه امیدی برای فعالان صنعت گردشگری شد روندی که رشد 63 درصدی اقامت نسبت به دو سال‌ قبل را تایید کرد.

نوروز 1401 را آغازی بر عبور از کرونا بود، بعد از دو سال کرونایی سفر بی‌دغدغه، امن و ایمن آغاز شددر نوروز، بیشترین آمار در بخش اقامتگاه‌های رسمی مربوط به استان‌های مازندران، خراسان‌رضوی، گیلان، هرمزگان، فارس، اصفهان، بوشهر، یزد، خوزستان و تهران بود و  برای اولین بار استان تهران در جمع 10 استان برتر در حوزه اقامت نوروزی قرار گرفت و بیشترین رشد اقامت در اقامتگاه‌های رسمی نسبت به دوران قبل از کرونا به‌ترتیب مربوط به استان‌های بوشهر، هرمزگان، گیلان، لرستان، تهران و البرز بود.

موج سفر در نوروز همه گونه‌های گردشگری را در بر م‌ گرفت، در حوزه دریایی  در 20 روز، حدود 6 میلیون مسافر دریایی جابه‌جا شدند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 300 درصد رشد را نشان می‌دهد. بیش از 80 درصد سفرها در سطح راه‌های اصلی اتفاق می‌افتد. و در نوروز بیش از 90درصد حمل و نقل از طریق جاده ها بود که یا از طریق وسایل نقلیه عمومی و یا از طریق وسایل نقلیه شخصی صورت گرفت. امسال 414 اتوبوس ، ٣٠٠ هزار مینی بوس و و 30هزار سواری در اختیار مسافران بود.

همچنین 1.3 میلیون نفر در این مدت از طریق خطوط ریلی جابه‌جا شدند و در بخش حمل و نقل هوایی نیز، در هر دو بخش داخلی و خارجی، در مجموع 2 میلیون مسافر جابه‌جا شدند که نسبت به نوروز سال قبل 54درصد رشد را نشان میداد تنها از طریق فرودگاه امام خمینی (ره) 413هزار و 22 مسافر تا 13 فروردین 1401 جابه‌جا شدند که نسبت به مدت مشابه سال قبل 254درصد رشد داشته است.

صنعت گردشگری برای فصل تابستان اوج سفرهای داخلی در ایران، آماده می‌شوددر مجموع از 25 اسفند 1400 تا 13 فروردین 1401 حدود 52 میلیون و 800هزار تردد بین استان‌ها ثبت شد، که نسبت به مدت مشابه سال قبل 41درصد رشد داشت. به طور متوسط در سفرهای بین‌استانی، تردد  2.2 میلیون وسیله نقلیه  ثبت شد که طبق آمار استان خوزستان با 167 درصد، استان بوشهر با 109درصد، استان اصفهان با 78درصد، استان خراسان رضوی با 73درصد و استان هرمزگان با 71درصد بیشترین رشد ترددهای بین‌استانی را به ثبت رساندند.

در نوروز 1401 حدود  89 هزار و 500 نفر از مرز بازرگان، 78 هزار نفر از مرز رازی و 72 هزار و 300 نفر از مرز دوغارون وارد و خارج شدند. در مجموع 5.5 میلیون نفر نوروز امسال از تهران خارج شدند که بیش از 50 درصد به صورت میانگین رشد تردد ثبت شد. روندی که در تعطیلات فصل بهار ادامه داشت و آمار حجم سفر و تداوم موج‌های سفر در تعطیلات عید سعید فطر و نیمه خرداد نشان داد صنعت گردشگری از کما خارج شده و در ریکاوری است و برای فصل تابستان - اوج سفرهای داخلی در ایران- آماده می‌شود.

امید به روزهای پر رونق سفر

اگر چه سال 1399 و اوایل سال 1400 برای صنعت گردشگری ایران رکود بی‌سابقه‌ای بود، اما طبق گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری World Travel & Tourism Council صنعت گردشگری ایران در نیمه دوم سال 1400 رشد 40 درصدی داشته است و گردشگران خارجی در این مدت 2.5میلیارد دلار در ایران طی این سال هزینه کردند. در حالی که جهان در این سال ها رشد 21.7 درصدی داشت.

صنعت گردشگری ایران در سال 2020 با رشد منفی 45 درصدی مواجه شد و ارزش آن به 144 هزار میلیارد تومان کاهش یافتسهم گردشگری از کل اقتصاد ایران در سال 2020 بالغ بر 3.1 درصد بود، این رقم در سال 2021 به 4.1 درصد افزایش یافته است. در حالی که طی سال 2020 صنعت گردشگری ایران با رشد منفی 45 درصدی مواجه شده بود و ارزش آن به 144 هزار میلیارد تومان کاهش یافته بود در سال 2021 این صنعت در ایران رشد مثبت 40 درصدی را تجربه کرد و ارزش آن به 202 هزار میلیارد تومان افزایش یافت.

گردشگری صنعت پیشران و سودآورد اشتغال‌زا است، ایران با جاذبه‌های طبیعی تاریخی و فرهنگی که دارد بی‌تردید جذاب‌ترین و ارزان‌ترین و متنوع‌ترین مقصد برای گردشگران از کشورهای همسایه است، طبق آمار از کل گردشگران خارجی ورودی به ایران در سال 2021 بالغ بر 15 درصد آنها ترکیه‌ای بوده‌اند که البته پس از عراق با حدود 35 درصد در رتبه دوم گردشگران خارجی ورودی به ایران قرار دارند.

در سال پیش از آن سهم گردشگران ترکیه‌ای از کل گردشگران ورودی به ایران 9 درصد بود. همچنین گردشگران پاکستانی با 10 درصد، جمهوری آذربایجان با 9 درصد، و کویت با 2 درصد به ترتیب در رتبه‌های سوم تا پنجم از این نظر قرار داشته‌اند. سایر کشورها سهم 29 درصدی از کل گردشگران ورودی به ایران در سال 2021 داشته‌اند.

این آمار نشان می‌دهد سهم عمده از جذب گردشگر خارجی مختص به کشورهای همسایه است و رفت‌وآمدهای دیپلماتیک رهبران و مقامات ارشد کشورهای همسایه و همسو به تهران در سه ماه اخیر امضای تفاهم‌نامه مشترک همکاری در حوزه گردشگری می‌تواند این روند را در پساکرونا تقویت کند، روندی که خسارت‌های کرونا بر صنعت گردشگری می‌تواند جبران کند.